Ο νόμος της Θάλασσας: Μια σύντομη προσέγγιση στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μας
ΝομικάΜια σύντομη προσέγγιση στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μας
Του Ιάσονα Θαλασσινού
Ο κανόνας δικαίου της θάλασσας είναι σχεδόν άγνωστος στους περισσότερους και θα λέγαμε «ακαταλαβίστικος» για ακόμα και για όσους ασχολούνται πιο «ζεστά» με τη θάλασσα. Εδώ, θα προσπαθήσουμε να δούμε μερικά από τα βασικά στοιχεία, που θα πρέπει όλοι μας να γνωρίζουμε.
Το θέμα του ναυτικού δικαίου είναι, όπως είπαμε, πολύπλοκο και περιλαμβάνει πολλούς όρους και εκφράσεις, με τις οποίες μόνο κάποιος νομικός θα μπορούσε να… αποκρυπτογραφήσει. Ας δούμε, παρακάτω μερικές από τις πολλές λέξεις της ορολογίας σε μια προσπάθεια να απλοποιήσουμε τις έννοιες.
Επιθαλάσσια αρωγή
Έτσι ονομάζεται γενικά η παροχή βοήθειας από πλοίο αρωγό και διάσωση άλλου πλοίου που κινδυνεύει. Ειδικότερα, επιθαλάσσια αρωγή είναι κάθε πράξη βοήθειας ή διάσωσης, καθώς και κάθε άλλη παρόμοια υπηρεσία, που παρέχεται σε πλοίο που κινδυνεύει, στα πρόσωπα και τα πράγματα που βρίσκονται πάνω σε αυτό ως επίσης και στο ναύλο. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινίσουμε πως δεν έχουμε επιθαλάσσια αρωγή, αν η βοήθεια παρέχεται χωρίς να υπάρχει κίνδυνος ή μετά την πραγματοποίησή του, για παράδειγμα αν το πλοίο είναι ακυβέρνητο, λόγω βλάβης μηχανής και έχει απλώς ανάγκη ρυμούλκησης χωρίς να κινδυνεύει.
Ναυαγιαίρεση
Είναι η βοήθεια που παρέχεται σε πλοίο εκ των υστέρων, εάν αυτό έχει εγκαταλειφθεί.
Υποχρέωση αρωγής
Με την κύρωση από την Ελλάδα όλων των σχετικών διεθνών συμβάσεων σε συνδυασμό προς τους ισχύοντες νόμους, η πολιτεία θέσπισε την υποχρέωση, κυρίως των πλοιαρίων, να σπεύδουν με κάθε τρόπο και μέσο και να παρέχουν βοήθεια σε πλοία και πρόσωπα που κινδυνεύουν στα θάλασσα. Σύμφωνα με τη διεθνή σύμβαση SOLAS (ασφάλεια ζωής στη θάλασσα) και την εθνική μας νομοθεσία, υπάρχει ρητή υποχρέωση για κάθε πλοίο, να παρέχει βοήθεια για τη διάσωση των ανθρώπων που κινδυνεύουν σε άλλο πλοίο.
Συγκεκριμένα, ο πλοίαρχος κάθε πλοίου στο πέλαγος και λαμβάνει σήμα από οποιαδήποτε πηγή ότι το πλοίο, αεροσκάφος ή σωστικό μέσο αυτών βρίσκεται σε κίνδυνο, υποχρεούται να πλεύσει ολοταχώς προς βοήθεια, ειδοποιώντας συγχρόνως αυτά αν είναι δυνατόν. Σε περίπτωση που δεν μπορεί να ενεργήσει έτσι, λόγω ειδικών συνθηκών ή αν δεν κρίνει εύλογη/αναγκαία τη βοήθεια, οφείλει να καταχωρήσει στο ημερολόγιο το λόγο. Διευκρινίζεται ότι κάθε πλοίαρχος υποχρεούται σε παροχή αρωγής προς κάθε πρόσωπο, ακόμα και στον εχθρό (πολέμιο) που βρέθηκε στη θάλασσα, με κίνδυνο απώλειας της ζωής του (διεθνής σύμβαση Βρυξελλών, 1910).
Επίταξη
Ο πλοίαρχος πλοίου που βρίσκεται σε κίνδυνο, ύστερα από συνεννόηση με τους πλοιάρχους που απάντησαν στην αίτησή του για βοήθεια, έχει το δικαίωμα να επιτάξει ένα ή περισσότερα από τα πλοία τους, που θεωρεί τα πιο ικανά να δώσουν βοήθεια. Οι πλοίαρχοι που επιτάχθηκαν, έχουν καθήκον να συμμορφωθούν προς την επίταξη, εξακολουθώντας να πλέουν ολοταχώς προς βοήθεια των προσώπων που κινδυνεύουν.
Εξαιρέσεις
Ο πλοίαρχος απαλλάσσεται από την υποχρέωση παροχής βοήθειας, έστω και αν το πλοίο του επιταχθεί, στις παρακάτω περιπτώσεις:
– Αν ειδοποιηθεί από τα πρόσωπα που κινδυνεύουν ή από τον πλοίαρχο άλλου πλοίου που κατέφθασε εκεί, ότι η βοήθεια δεν είναι πλέον αναγκαία.
– Όταν για λόγους ανωτέρας βίας δεν μπορεί να παρασχεθεί βοήθεια, π.χ. αδυναμία πλου προς το σημείο λόγω εξαιρετικά δυσμενών συνθηκών καιρού, θάλασσας κ.λπ. Στην περίπτωση, όμως αυτή απαιτείται να επιχειρηθεί μεταβολή πορείας προς το κινδυνεύον πλοίο ή πρόσωπο, έως ότου αποδειχθεί το αδύνατο της προσέγγισης.
– Παρόμοια περίπτωση είναι και όταν τίθεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο η ασφάλεια του αρωγού πλοίου και των επιβαινόντων σ’ αυτό. Για παράδειγμα, μικρό επιβατηγό πλοίο ή θαλαμηγός δεν μπορεί να πλεύσει προς βοήθεια μεγάλου φορτηγού πλοίου, που κινδυνεύει ανοιχτά σε περιοχή που επικρατεί σφοδρά θαλασσοταραχή.
– Όταν, λόγω σοβαρού ατυχήματος (βλάβη μηχανής, πηδαλίου, ιστίων κ.λπ.) ή ανεπάρκειας καυσίμων του αρωγού πλοίου είναι αδύνατη η προσέγγιση στο πλοίο που κινδυνεύει.
– Σε κάθε άλλη εξειδικευμένη περίπτωση, όπου κατά γενικά εκτίμηση μπορεί να προκληθεί μεγάλος κίνδυνος για το αρωγό πλοίο και τους επιβαίνοντες (επιβάτες και πλήρωμα αυτού).
Συμφωνία “No cure no pay”
Ρητά προβλέπεται από το νόμο ότι, για τη διάσωση ατόμων δεν οφείλεται αμοιβή, για λόγους ανθρωπιστικούς και αλληλεγγύης στη θάλασσα. Για τη διάσωση όμως του πλοίου, του ναύλου και των πραγμάτων πάνω σε αυτό, σαν περιουσιακά στοιχεία, προβλέπεται από το νόμο εύλογη αμοιβή.
Στην ναυτιλιακή πρακτική συμφωνείται μεταξύ των ενδιαφερομένων βάσει του τυποποιημένου όρου “no cure no pay”, που σημαίνει «Χωρίς ωφέλιμο αποτέλεσμα δεν οφείλεται αμοιβή».
Κατανομή αμοιβής
Η αμοιβή που καταβάλλεται στον επιθαλάσσια αρωγό κατανέμεται όπως ορίζει ο νόμος και δεν επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία. Σύμφωνα μ’ αυτόν, το μισό της αμοιβής ανήκει στον πλοιοκτήτη, το 1/4 στον πλοίαρχο και το υπόλοιπο 1/4 στο πλήρωμα του αρωγού πλοίου. Τα μέλη του πληρώματος αμείβονται βάσει πίνακα που συντάσσει ο πλοίαρχος του αρωγού πλοίου, ανάλογα με τον προσπάθεια που κατέβαλε καθένα στη διάσωση. Στην περίπτωση του επαγγελματικού ναυαγοσωστικού, την αποζημίωση δικαιούται ολόκληρη ο πλοιοκτήτης του. Αν το αρωγό πλοίο είναι αλλοδαπό, ο διανομή της αμοιβής γίνεται σύμφωνα με το δίκαιο της σημαίας του πλοίου.
Ρυμούλκηση
Σύμφωνα με το νόμο, η κατ’ επάγγελμα ρυμούλκηση εκτελείται από ειδικά αναγνωρισμένα πλοία, τα ρυμουλκά, τα οποία πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις και είναι εφοδιασμένα με άδεια Λιμενικής Αρχής. Για τη ρυμούλκηση στο λιμάνι και τη γειτονική του περιοχή καταβάλλονται ρυμουλκικά δικαιώματα, βάσει τιμολογίου που καθορίζει ο Κανονισμός Λιμένα, ανάλογα με το χρόνο απασχόλησης του ρυμουλκού και της ιπποδύναμής του. Για εργασίες ρυμούλκησης εκτός της περιοχής του λιμανιού, η αμοιβή συμφωνείται μεταξύ των ενδιαφερομένων. Παρά το γεγονός ότι το δικαίωμα της ρυμούλκησης επιφυλάσσεται μόνο για τα ελληνικά ρυμουλκά, είναι δυνατή η ρυμούλκηση και από μη ρυμουλκό πλοίο υπό ορισμένες προϋποθέσεις, π.χ δεν προσφέρεται ρυμουλκό στην περιοχή ή κοντινό λιμάνι, η ιπποδύναμη του σκάφους που θα εκτελέσει τη ρυμούλκηση είναι επαρκής το πλοίο που θα ρυμουλκηθεί είναι κάτω των 500 κ.ο.χ. κ.α.
Σύμφωνα μ’ αυτά και σε περίπτωση που ένα σκάφος μείνει ακυβέρνητο, μπορεί να επικαλεστεί λόγους ασφαλείας και να μην περιμένει την άφιξη ρυμουλκού, εφόσον υπάρχει πλησιέστερα σκάφος. Οι όροι ρυμούλκησης σκαφών διέπονται από τη ρυμουλκική σύμβαση των δύο μερών. Στη συμφωνία αυτό περιλαμβάνεται φυσικά και κάθε αναγκαία συνήθως συνδρομή του ρυμουλκού προς το ρυμουλκούμενο. Αν, λόγω απρόβλεπτης μεταβολής των συνθηκών της ρυμούλκησης, οι υπηρεσίες που αναγκάστηκε να προσφέρει το ρυμουλκό είναι εξαιρετικές, διακόπτεται τότε η σύμβαση ρυμούλκησης και η σχέση μεταξύ των δύο σκαφών μετατρέπεται σε επιθαλάσσια αρωγή. Τέτοια περίπτωση έχουμε, για παράδειγμα, αν κατά τη ρυμούλκηση μεταβληθούν απότομα οι καιρικές συνθήκες και το ρυμουλκούμενο αποσπάται (κοπεί ο κύβος ρυμούλκησης για παράδειγμα) και κινδυνεύει να βυθισθεί ή να προσαράξει (εξοκείλει).
Το ρυμουλκό παρέχει εξαιρετική βοήθεια και διασώζει το ρυμουλκούμενο σκάφος. Έτσι το ρυμουλκό δικαιούται να μην αρκεστεί στα κανονικά δικαιώματα ρυμούλκησης ή στη συμφωνία ρυμούλκησης, αλλά ν’ αξιώσει αμοιβή επιθαλάσσιας αρωγής. Στη ρυμούλκηση το πλοίο δεν βρίσκεται σε κίνδυνο και θα πληρωθεί η αμοιβή που συμφωνήθηκε, ανεξάρτητα από την τύχη του πλοίου. Στη ρυμούλκηση δεν δικαιούνται αμοιβή ο πλοίαρχος και το πλήρωμα, αντίθετα από ότι συμβαίνει στην επιθαλάσσια αρωγή. Στην επιθαλάσσια αρωγή πρέπει να επιτευχθεί η διάσωση του πλοίου, ή και φορτίου, ή μέρους αυτού για να υπάρξει
απαίτηση αμοιβής και χωρεί προσφυγή στο δικαστήριο, αν το ποσό που συμφωνήθηκε θεωρηθεί υπερβολικό από το πλοίο που βοηθήθηκε. Επειδή συνήθως υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης μεταξύ των εννοιών της επιθαλάσσιας αρωγής και της ρυμούλκησης, η διάκριση θα εξαρτηθεί από την απόφαση του δικαστηρίου τελικά, ανάλογα με τις συγκεκριμένες πραγματικές συνθήκες.
Τελειώνοντας, θα θέλαμε να θυμάστε ότι όποιος δεν παρέχει βοήθεια στη θάλασσα, όταν αυτή του ζητηθεί, υπέχει και ποινικά ευθύνη, υπό προϋποθέσεις, η δε βοήθεια σε περίπτωση κινδύνου αναφέρεται τόσο στην ανοικτά Θάλασσα όσο και στην αιγιαλίτιδα ζώνη, έννοιες που θα δούμε σε επόμενο θέμα.