Μεγάλο Αφιέρωμα Ναυτοσύνης σε τρία μέρη – Μέρος Α. Ελιγμοί με μία προπέλα.
Η τέχνη της μανούβρας – Ελιγμοί με μία προπέλα
Του Μάκη Ματιάτου
Όσο παράξενο και να σας φαίνεται, πολλοί καλοί και έμπειροι ιστιοπλόοι και όχι μόνο, συμπεριφέρνονται σαν αρχάριοι, όταν κάνουν μανούβρα για ρεμετζάρισμα. Τα μονέλικα σκάφη παρουσιάζουν μια ξεχωριστή συμπεριφορά, που απαιτεί μεγάλη εξάσκηση για να γίνει κατανοητή και να μπορεί να χρησιμοποιηθεί έξυπνα από τον κυβερνήτη.
Οι χειρισμοί της μανούβρας στο ιστιοφόρο, που είναι κυρίως ένα μονέλικο σκάφος, είναι αρκετά περίπλοκοι για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι βέβαια η διεύθυνση του καιρού, όταν φυσάει δυνατός αέρας και ο δεύτερος η ιδιομορφία, που δίνει η προπέλα στην κατεύθυνση του σκάφους, ιδίως όταν κάνουμε ανάποδα. Ξεκινώντας από την προπέλα, Θα πρέπει να πούμε πως κανένα απολύτως σκάφος, που κινείται με μια μηχανή, άρα και μια προπέλα, δεν μπορεί να παραμείνει σε μια ευθεία πορεία, είτε πρόσω είτε ανάποδα, χωρίς διόρθωση της πορείας με το τιμόνι.
Αυτό οφείλεται σε δύο κυρίως λόγους, στη φορά της και στη διαφορά της πίεσης του νερού στο πάνω και κάτω μέρος της. Μια δεξιόστροφη προπέλα στα πρόσω έχει δεξιόστροφη φορά, δηλαδή τη φορά των δεικτών του ρολογιού (σχήμα 1) και αριστερόστροφη στο ανάποδα (σχήμα 2). Επίσης, η υδροστατική πίεση αυξάνεται με το βάθος, με συνέπεια το πάνω φτερό της να δέχεται μικρότερη πίεση από το κάτω (σχήμα 3).
Πώς λειτουργεί η προπέλα
Ας μείνουμε λίγο παραπάνω στην προπέλα, για να εξετάσουμε πώς λειτουργεί στη μανούβρα. Όταν η προπέλα δουλεύει, λειτουργεί σαν μια αντλία, που απορροφά τη ροή του νερού από πλώρα, για να τη στρέψει και να την κατευθύνει πρύμα, όπου βρίσκεται το τιμόνι του σκάφους, που του δίνει την κατεύθυνση (σχήμα 4). Όταν το σκάφος κάνει πρόσω, το τιμόνι ακούει καλύτερα, λόγω της πρόσπτωσης της ροής επάνω του. Όταν κάνει ανάποδα, η ροή του νερού είναι από πρύμα προς πλώρα, οπότε το τιμόνι ακούει λιγότερο, γιατί δεν υπάρχει η επιπλέον ροή να πέσει πάνω του. Όπως είπαμε παραπάνω, ένα σκάφος, που κάνει πρόσω, δεν μπορεί να κινηθεί σε μια ευθεία, αλλά τείνει να γυρίσει την πλώρη του αντίθετα από τη φορά περιστροφής της προπέλας. Στην πραγματικότητα η προπέλα τείνει να γυρίσει την πρύμη του προς τη φορά περιστροφής της, με κέντρο το κέντρο πλευρικής αντίστασης του σκάφους. Για να γίνει πιο κατανοητό, θα λέγαμε πως η προπέλα «γαντζώνεται» προς τη φορά περιστροφής της, «τραβώντας» την πρύμη προς την ίδιο κατεύθυνση.
?λλο ένα σημείο, που εντείνει την επίδραση της προπέλας είναι και αυτό του σχήματος 5. Η προπέλα του παραδείγματός μας είναι δεξιόστροφη και το σκάφος κινείται πρόσω. Η επιφάνεια του δεξιού φτερού, που κατεβαίνει, είναι μεγαλύτερη από αυτή του αριστερού, πού ανεβαίνει, άρα το δεξί φτερό «δαγκώνει» περισσότερο νερό, το οποίο ενισχύει την τάση της προπέλας να τραβήξει την πρύμη προς την πλευρά της περιστροφής της.
Η συμπεριφορά του σκάφους στη μανούβρα
Εκτός, όμως, από την ενέργεια και επίδραση αυτή της προπέλας, που είναι γνωστή σαν paddle effect ή propeller effect, το σκάφος δείχνει μια ιδιαίτερη
συμπεριφορά και στο τιμόνεμά του στη μανούβρα, που θα πρέπει να αναφέρουμε εδώ, πριν εξετάσουμε τις μανούβρες με μηχανή.
Στο σχήμα 6 βλέπουμε ένα ιστιοφόρο, που διαγράφει ένα κύκλο. Ξεκινώντας από τη θέση 1 και κάνοντας πρόσω, γυρίζοντας τη ρόδα δεξιά (άρα και το πηδάλιο δεξιά), η πρώτη αντίδραση του σκάφους θα είναι να στρέψει την πρύμη του αριστερά, αντίθετα δηλαδή από το τιμόνι και καθώς αρχίζει να διαγράφει καμπύλη η πλώρη, η στροφή γίνεται, έτσι που η πλώρη να διαγράφει κύκλο, με μικρότερη ακτίνα από αυτόν, που διαγράφει η πρύμη.
Ας δούμε άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα με μια δεξιόστροφη προπέλα, στο σχήμα 7. Στη θέση 1 το σκάφος είναι ακίνητο και βρίσκεται στη θέση 2 μετά από κάποια κίνηση. Στην περίπτωση Α, καθώς κοπλάρουμε τη μηχανή, κάνοντας αργά πρόσω με το τιμόνι ίσια, η προπέλα «τραβάει» την πρύμη δεξιά, αναγκάζοντάς το να περιστραφεί γύρω από τον εαυτό του, με κέντρο περιστροφής το κέντρο πλευρικής αντίστασης.
Στην περίπτωση Β, το σκάφος κινείται πρόσω και με τη βοήθεια και του τιμονιού κάνει δεξιά. Προσέξτε πως στρέφεται η πρύμη αριστερά και η πλώρη δεξιά, καθώς το κέντρο περιστροφής του σκάφους κινείται σε μια ευθεία. Στην περίπτωση Γ, το σκάφος κάνει ανάποδα, με τη ρόδα γυρισμένη αριστερά. Και στις δύο θέσεις στο ανάποδα, το κέντρο περιστροφής μεταφέρεται πιο πρύμα, περίπου 1/3 από την πρύμη, ενώ η πλώρη κινείται σε μια περιφέρεια με ακτίνα μεγαλύτερη από αυτήν, στην οποία κινείται η πρύμη. Η πρακτική εξάσκηση, για να μάθουμε να κάνουμε καλή μανούβρα με μηχανή στα πολυσύχναστα λιμάνια μας, είναι απαραίτητη. Δυστυχώς το ιστιοφόρο δεν είναι αυτοκίνητο που μπορεί να ακινητοποιηθεί με το φρένο. Έστω και με την προπέλα στο κράτει, δεν σταματάει λόγω της αδράνειας. Πρέπει λοιπόν να καταλάβουμε καλά τα ιδιαίτερα σημεία της κίνησής του, για να μπορέσουμε να κάνουμε διορθώσεις μανούβρας, ακόμα και για να το ακινητοποιήσουμε, κάνοντας ανάποδα την προπέλα. Τα κύρια σημεία, που επιβάλλεται να θυμόμαστε σε ένα σκάφος με δεξιόστροφη προπέλα, είναι τα παρακάτω:
– Το σκάφος τιμονεύεται καλύτερα στα πρόσω απΆ ό,τι στο ανάποδα, γιατί το τιμόνι δέχεται τη ροή της προπέλας.
– Η πρύμη του σκάφους μόλις κάνουμε πρόσω, τείνει να γυρίσει δεξιά, μέχρι να αποκτήσουμε ταχύτητα, έστω και αν το τιμόνι είναι στη μέση.
– Καθώς το σκάφος αποκτά ταχύτητα, το τιμόνι είναι πλέον εκείνο, που το κατευθύνει.
– Όταν κάνουμε ανάποδα, ανεξάρτητα από τη θέση του τιμονιού, η πρύμη του σκάφους τείνει να γυρίσει αριστερά, όταν βέβαια το σκάφος κινείται αργά στη μανούβρα.
– Όταν κάνουμε ανάποδα με πολλές στροφές και το τιμόνι δεξιά, έχοντας όμως και αρκετό δρόμο, το σκάφος στρέφει αργά την πρύμη του δεξιά. Αν γυρίσουμε το τιμόνι τελείως δεξιά, χωρίς πολύ δρόμο, τείνει να κάνει ανάποδα σε μια ευθεία πορεία.
– Με το σκάφος ακίνητο, μπορούμε να γυρίσουμε απότομα την πρύμη μας δεξιά ή αριστερά, κάνοντας αντίστοιχα το τιμόνι δεξιά ή αριστερά και δίνοντας μια -δύο γρήγορες γκαζιές στο χειριστήριο, έτσι ώστε να υπακούσει το τιμόνι, αλλά χωρίς να πάρει δρόμο το σκάφος.
– Ο κύκλος περιστροφής ενός σκάφους είναι μικρότερος, όταν η φορά της περιστροφής είναι αντίθετη από αυτή της προπέλας. Με άλλα λόγια, με μια δεξιόστροφη προπέλα και πρόσω και ανάποδα διαγράφει μικρότερο κύκλο περιστροφής αριστερά. (σχήμα 8). Ένα ιστιοφόρο έρχεται πολύ εύκολα σε μια πλεύση με τον αέρα στη μπάντα, αλλά δύσκολα γυρίζει με τον άνεμο στα πρύμα. Ας παρακολουθήσουμε στο παράδειγμα του σχήματος 9, ένα ιστιοπλοϊκό, που επιχειρεί να κάνει μια πλήρη περιφορά, πλέοντας αργά πρόσω, όταν φυσάει πολύ δυνατός αέρας. Θέση 1. Το σκάφος ταξιδεύει με τον αέρα στην μπάντα. Θέση 2. Αρχίζει να ορτσάρει. Θέση 3. Αν αυξήσει τις στροφές της μηχανής, μπορεί να ορτσάρει παραπάνω. Θέση 4. Αν στη Θέση 2 κάνει κράτει, ο καιρός θα το γυρίσει σε αυτή τη θέση. Θέση 5. Το σκάφος έχει γυρίσει στο μάτι του καιρού και κινείται κανονικά, παρουσιάζοντας
μικρή αντίσταση στον αέρα. Θέση 6. Αν στη θέση 5 το σκάφος κάνει κράτει, ο καιρός θα το γυρίσει σε αυτή τη θέση. Θέση 7. Η πορεία του δεν
παρουσιάζει κανένα πρόβλημα. Το σκάφος ποδίζει χωρίς δυσκολία, η ακτίνα
περιστροφής, όμως, είναι πολύ μεγάλη. Θέση 8. Για να μειώσει την ακτίνα του, θα πρέπει να κάνει λίγο ανάποδα. Θέση 9. Για να επανέλθει στην αρχική θέση 1, αρκεί να κάνει κράτει και θα γυρίσει με τον καιρό, ταξιδεύοντας με την αδράνεια. Είναι ένας πιο γρήγορος τρόπος από το να αυξήσει στροφές, για να ορτσάρει.
Με το παραπάνω παράδειγμα παρατηρούμε δύο ουσιαστικά σημεία. Η πορεία του σκάφους δεν είναι κυκλική, αλλά ελλειψοειδής. Η θέση ισορροπίας είναι με τον καιρό στην μπάντα. Αυτές οι δύο παρατηρήσεις μας είναι πολύ χρήσιμες για τον προσδιορισμό της μανούβρας, που θα επιχειρήσουμε να κάνουμε, στον περιορισμένο χώρο ενός λιμανιού, όταν φυσάει δυνατά.
Μανούβρες με μηχανή
Το πρώτο πράγμα, που ζητάμε να μάθουμε, πριν ξεκινήσουμε με ένα άγνωστο σκάφος, είναι αν η προπέλα του είναι δεξιόστροφη ή
αριστερόστροφη, για να μπορέσουμε να υπολογίσουμε τη μανούβρα μας. Επίσης, αν το σκάφος δεν έχει λαγουδέρα, βρίσκουμε το κέντρο του
τιμονιού και το σημειώνουμε στη ρόδα, έχοντας μετρήσει πόσες βόλτες χρειάζονται για να γυρίσει από το κέντρο όλο αριστερά ή δεξιά. Με τα
παραπάνω σημεία υπόψη μας, μπορούμε να δούμε χαρακτηριστικά παραδείγματα μανούβρας με μηχανή.
Προσέγγιση και ρεμετζάρισμα στο μόλο
Στο σχήμα 10 ας παρακολουθήσουμε διαδοχικά μια μανούβρα σε πολύ
περιορισμένο χώρο, όπως π.χ. στο χώρο μεταξύ δύο παράλληλων μόλων μιας μαρίνας.
Θέση 1: Το σκάφος αρχίζει να γυρίζει προς τη θέση 2, προσέχοντας να μην κάνει το τιμόνι όλο δεξιά, γιατί θα στραφεί, όπως είδαμε, η πρύμη αριστερά και θα χτυπήσει στο μόλο.
Θέση 2: Σε αυτή τη θέση κάνουμε μια ανάποδα, για να σταματήσουμε την πρόσω κίνηση, με το τιμόνι συνέχεια δεξιά και μετά κάνουμε ανάποδα.
Θέση 3: Με το ανάποδα η πρύμη μας γυρίζει αριστερά. Περιμένουμε να γυρίσει ακόμα, όσο μας παίρνει ο χώρος και στη συνέχεια κάνουμε μια
πρόσω.
Θέση 4: Η πρύμη μας γυρίζει ακόμα πιο αριστερά, καθώς το σκάφος κινείται πρόσω. Ελέγχουμε το «πέταγμα» αυτό της πρύμης αριστερά με «γκαζιές», για να μην πάρει δρόμο το σκάφος, αλλά απλώς να γυρίσει η πρύμη.
Θέση 5: Κάνουμε ξανά ανάποδα, πάντα με το τιμόνι δεξιά για να γυρίσει κι άλλο η πρύμη. Τη διαδικασία επαναλαμβάνουμε όσες φορές χρειαστεί, ανάλογα με το χώρο, που έχουμε στη διάθεσή μας για τη μανούβρα, μέχρι να φτάσουμε στη θέση 6.
Θέση 6: Έχοντας κάνει πρόσω στη θέση 5, ισιώνουμε σιγά – σιγά το τιμόνι και φεύγουμε.
Ας δούμε επίσης άλλο ένα παράδειγμα, παρακολουθώντας ένα σκάφος, που θέλει να μπει με την πρύμη σε περιορισμένο χώρο (σχήμα 11).
Αρχίζοντας από τη Θέση 1, με το τιμόνι δεξιά κάνουμε ανάποδα και φτάνουμε στη Θέση 2. Το σκάφος, κάνοντας ανάποδα και δεξιά, δεν υπακούει τόσο καλά, όσο αν έκανε ανάποδα αριστερά. Στη Θέση 2, κάνοντας πρόσω,
φέρνουμε το τιμόνι αριστερά και καταλήγουμε στη Θέση 3. Κάνοντας πάλι ανάποδα, φέρνουμε το τιμόνι δεξιά και φτάνουμε στη Θέση 4. Με το τιμόνι πάλι αριστερά κάνουμε μια πρόσω και φτάνουμε στη Θέση 5, απΆ όπου, γυρίζοντας ξανά το τιμόνι δεξιά, κάνουμε ανάποδα και πιάνουμε στο μόλο.
Το παραπάνω παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό για να θυμηθούμε πως το σκάφος κάνει μικρότερο κύκλο, όταν αυτός είναι αντίθετης φοράς από εκείνη της προπέλας. Επίσης ας μην ξεχνάμε ότι, στην ουσία, με το τιμόνι στρέφουμε την πρύμη μας και η πλώρη απλώς ακολουθεί, γυρίζοντας με κέντρο το
κέντρο πλευρικής αντίστασης.
?λλο ένα παράδειγμα μανούβρας σε περιορισμένο χώρο είναι αυτό του σχήματος 12. Φεύγοντας από τη Θέση 1 είναι προτιμότερο να γυρίσουμε την πρύμη μας αριστερά παρά δεξιά, καθώς κάνουμε ανάποδα, εφόσον η προπέλα μας είναι δεξιόστροφη και επομένως, κάνει πιο μικρό κύκλο αριστερά, είτε πρόσω είτε ανάποδα. Με το τιμόνι
αριστερά, ρυθμίζουμε την πλώρη μας να μην χτυπήσει στο σημείο Α, καθώς γυρίζει γρήγορα, αλλά προσέχουμε να μην πέσει η πρύμη μας στο σημείο Β. Αφού φτάσουμε στη Θέση 2, κάνουμε πρόσω και φεύγουμε.
Οι παραπάνω περιπτώσεις και τα αντίστοιχα παραδείγματα έγιναν, χωρίς να λάβουμε υπόψη μας τα ρεύματα και το δυνατό αέρα, που πιθανόν να έρχονται από οποιαδήποτε διεύθυνση. Στη συνέχεια όμως, όταν θα δούμε τις μανούβρες πλαγιοδέτησης και πρυμοδέτησης, καθώς και άπαρσης. Θα εξετάσουμε και την πιθανότητα να φυσάει τόσο, που να επηρεάζεται
η μανούβρα μας. Καλό είναι να ξέρουμε λοιπόν, πώς επηρεάζεται το ιστιοφόρο σκάφος από τον αέρα, λόγω της ιδιομορφίας του σχήματός του.
Η επίδραση του αέρα
Αν ακινητοποιήσουμε ένα ιστιοφόρο με αέρα 90º από την πλώρη στη δεξιά του μπάντα, όπως φαίνεται στο σχήμα 13, ο αέρας παρασύρει πρώτα την πλώρη, που τείνει να γυρίσει αριστερά, και μετά την πρύμη. Ο λόγος είναι ότι, το πλωριό τμήμα της γάστρας παρουσιάζει λιγότερη αντίσταση στο νερό, μια και στο ιστιοφόρο η μεγαλύτερη επιφάνεια των υφάλων είναι συγκεντρωμένη στη μέση και πρύμα και προβάλλει αντίσταση στο ξέπεσμα. Γνωρίζοντας και αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, μπορούμε να το εκμεταλλευτούμε ανάλογα στη μανούβρα.
