Η θέση του σκάφους στο απέραντο γαλάζιο – Μέρος Β!
Απλές έννοιες ναυσιπλοΐας
Του Ιάσονα Θαλασσινού
Το GPS δεν είναι πανάκεια. Ακόμα και για το διάβασμά του χρειάζονται κάποιες επιπλέον γνώσεις. Το ταξίδεμα στη θάλασσα προϋποθέτει απλές γνώσεις και πρώτα απ’ όλα, το να μπορούμε να προσδιορίσουμε στη ναυτική γλώσσα τη θέση μας στην απεραντοσύνη της θάλασσας. Απαραίτητες, λοιπόν, είναι λίγες γνώσεις γεωδαισίας και απεικόνισης της υδρογείου σφαίρας στο επίπεδο του χάρτη. Στο πρώτο μέρος είδαμε θέματα γεωδαισίας και πως σχεδιάζεται ο ναυτικός χάρτης. Εδώ, θα αναλύσουμε πως γίνεται η μέτρηση των αποστάσεων και θα δούμε έννοιες όπως είναι η Αληθής Πορεία, η Αντιστοιχία και Διόπτευση.
Ο προσδιορισμός της θέσης μας στην απεραντοσύνη της θάλασσας απαιτεί κάποιες επιπλέον γνώσεις, μια και εκεί δεν υπάρχουν πινακίδες… Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα είναι η μέτρηση της απόστασης. Χωρίζοντας τη γη σε παράλληλους μήκους και μεσημβρινούς πλάτους, είδαμε πώς προσδιορίζεται το στίγμα μας πάνω στο χάρτη με αναφορά στο γεωγραφικά μήκος (λ) και το γεωγραφικό πλάτος (φ) δηλαδή τις γεωγραφικές συντεταγμένες.
Για την περιοχή στην οποία ζούμε και ταξιδεύουμε, δηλαδή το βόρειο-ανατολικό ημισφαίριο, το γεωγραφικό μήκος αναφέρεται πάντα σαν ανατολικό (ανατολικά του μεσημβρινού του (Greenwich) και το πλάτος, σαν βόρειο (βόρεια του ισημερινού). Όταν αναφερόμαστε σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο της στεριάς, δίνουμε πάντα πρώτα το πλάτος και μετά το μήκος. Για παράδειγμα λέμε ότι η μαρίνα της Ζέας βρίσκεται 37º 56Ά Β (βόρεια) και 23º 39Ά Α (ανατολικά).
Ας γυρίσουμε, όμως, για λίγο πίσω στο χάρτη μας και τη Μερκατορική προβολή (σχ. 1). Όπως είδαμε, η απόσταση δύο τυχαίων μεσημβρινών πάνω στην επιφάνεια της γης, είναι μεγαλύτερη στον ισημερινό και συγκλίνοντας προς τους πόλους, μηδενίζεται. Για παράδειγμα η απόσταση πάνω στην επιφάνεια της γης, μήκους 30º και σε πλάτος 60º Β είναι 902,5 ναυτικά μίλια ενώ το ίδιο μήκος 30º στον ισημερινό είναι 1.800 ναυτικά μίλια. Από αυτό μπορούμε να πούμε ότι η γραμμική απόσταση 1º μήκους στην επιφάνεια της γης μεταβάλλεται με το πλάτος, άρα δεν μπορεί να μας χρησιμεύσει σαν μέτρο υπολογισμού αποστάσεων. Σε κάθε περίπτωση, η απόσταση 1º πλάτους στην επιφάνεια της γης, χάριν ευκολίας, θεωρείται ίδια σε οποιοδήποτε σημείο και να μετρηθεί. Για παράδειγμα, η απόσταση 0º Β και 20º Β είναι ίση με την απόσταση 40º Β και 60º Β. Το διεθνώς αναγνωρισμένο μέτρο υπολογισμού μήκους στη θάλασσα είναι το ναυτικό μίλι, που ορίζεται σαν η απόσταση ανάμεσα σε δύο σημεία πάνω σε έναν ισημερινό, των οποίων το πλάτος διαφέρει κατά ένα (1Ά) πρώτο λεπτό της μοίρας. Για να γίνει πιο κατανοητό, αυτό σημαίνει ότι 1º πλάτους ισούται με 60 ναυτικά μίλια. Το ναυτικό μίλι ισούται με 1.852 μέτρα.
Αφού εξ ορισμού ένα ναυτικό μίλι είναι ίσο με ένα πρώτο λεπτό πλάτους (1Ά), η μέτρηση αποστάσεων πάνω στο χάρτη γίνεται εύκολη. Δεξιά και αριστερά του χάρτη υπάρχουν κλίμακες πλάτους. Μετρώντας με τον κουμπάσο μιαν απόσταση μεταξύ δύο σημείων πάνω στο χάρτη, ανατρέχουμε στις κλίμακες πλάτους και μετράμε την αντιστοιχία του ανοίγματος του κουμπάσου σε πρώτα λεπτά της μοίρας. Όσα πρώτα λεπτά μετρήσουμε, τόσα είναι και τα ναυτικά μίλια της απόστασης της μέτρησής μας.
Ένα σημαντικό σημείο, που πρέπει να θυμόμαστε, όταν δουλεύουμε πάνω στο χάρτη είναι ότι, ενώ 1Ά πλάτους είναι πάντα ίσο με ένα ναυτικό μίλι, το μέγεθος πάνω στο χάρτη 1Ά πλάτους αυξάνεται σταδιακά από τον ισημερινό προς τους πόλους. ΚατΆ επέκταση, για χάρτες του βόρειου ημισφαιρίου το μέγεθος ενός πρώτου λεπτού πλάτους αυξάνεται από κάτω προς τα πάνω, κάτι που δεν γίνεται βέβαια αντιληπτό στους χάρτες μεγάλης κλίμακας. Καλό είναι, λοιπόν, για μεγαλύτερη ακρίβεια, να μετράμε αποστάσεις αναφερόμενοι στο ίδιο ύψος του χάρτη, δεξιά ή αριστερά των σημείων της μέτρησης.
Ας πάμε, όμως, τώρα σε άλλες έννοιες, όπως είναι η πορεία, η αντιστοιχία και η διόπτευση. Η θέση μας στη θάλασσα εκφράζεται πάντα με αναφορά στο βορρά. Για να γίνει πιο κατανοητό το θέμα μας εδώ, όταν λέμε βορράς, θα εννοούμε πάντα το γεωφυσικό ή αληθή βορρά της γης και σε επέκταση όπου
αναφερόμαστε στην πορεία ή στην αντιστοιχία, θα εννοούμε την αληθή πορεία ή αντιστοιχία του σκάφους μας, δηλαδή την πορεία ή αντιστοιχία με
αναφορά στον αληθή βορρά. Στο σχήμα 2 του παραδείγματός μας μπορούμε να παρακολουθήσουμε πιο εύκολα τις έννοιες, που θα ακολουθήσουν. Η ευθεία ΒΝ αντιπροσωπεύει κάποιον αληθή μεσημβρινό της γης, που
διέρχεται από το κέντρο Ο του σκάφους. Η ευθεία ΟΠ είναι η γραμμή πορείας του σκάφους μας. Το σημείο Φ είναι το στίγμα ενός φάρου. Η πορεία του σκάφους μας είναι η γωνία που σχηματίζεται από το μεσημβρινό και την κατεύθυνση του σκάφους, δηλαδή η ΒΟΠ, που έστω ότι είναι 100º. Αντιστοιχία είναι η γωνία που σχηματίζεται μεταξύ του μεσημβρινού και του σημείου αναφοράς. Για παράδειγμα, η αληθής αντιστοιχία του σημείου Φ, δηλαδή ο φάρος, είναι η γωνία ΒΟΦ, που έστω ότι είναι 30º. Την αληθή αντιστοιχία μπορούμε εδώ να την πούμε και απόλυτη διόπτευση. Μερικές φορές στη ναυσιπλοΐα, η αντιστοιχία ενός σημείου αναφέρεται σε σχέση με την κεντρική γραμμή του σκάφους μας στην πορεία του. Είδαμε παραπάνω πως η απόλυτη διόπτευση του φάρου είναι 30º. Η θέση του φάρου σε σχέση με το σκάφος μας όμως, μπορεί να αναφερθεί και σαν σχετική διόπτευση. Σχετική διόπτευση είναι η γωνία, που σχηματίζεται από την πορεία του σκάφους και το σημείο αναφοράς. Η σχετική διόπτευση του φάρου για παράδειγμα είναι η γωνία ΦΟΠ. Υπάρχουν δύο τρόποι απόδοσης της διόπτευσης, η ολοκυκλική και η ημικυκλική. Με την ολοκυκλική μέθοδο ξεκινάμε από 000º μέχρι 360º, όπου η πορεία του σκάφους θεωρείται ως 000º σχετική. Με η μέθοδο αυτή, η σχετική αντιστοιχία του φάρου του παραδείγματός μας είναι 290º. Με την ημικυκλική μέθοδο, η σχετική διόπτευση μετριέται από 000º μέχρι 180º δεξιά ή πράσινο και 000º μέχρι 180º αριστερά ή κόκκινο. Με η μέθοδο αυτή η σχετική διόπτευση του σημείου Φ που είναι ο φάρος, είναι «70º Αριστερά» ή «70º Κόκκινο». Επίσης, όταν λέμε πως η σχετική αντιστοιχία ενός σημείου είναι 180º εννοούμε ότι αυτό βρίσκεται στην πρύμη μας, στην προέκταση της κεντρικής γραμμής του
σκάφους μας.
