Γάστρες και ιδιαιτερότητες

Τρία είναι τα κύρια και βασικά σχήματα γάστρας του μηχανοκίνητου σκάφους,  φυσικά το καθένα με τις μικρές παραλλαγές του. Ας πάρουμε την κάθε κατηγορία χωριστά για να δούμε και να αναλύσουμε τα υπέρ και τα κατά της κάθε μιας.

Σκάφος ελαφρού εκτοπίσματος (σχήμα 1)

Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα μικρά ανοιχτά ταχύπλοα, μικρά καμπινάτα και μερικά μικρά φουσκωτά, που χρησιμοποιούνται σε κλειστές και προφυλαγμένες θάλασσες. Διαθέτουν περιορισμένη βρεχάμενη επιφάνεια -άρα αντιμετωπίζουν μικρότερη τριβή στο νερό – και μικρό σχετικά βύθισμα. Πλανάρουν πολύ εύκολα, μπορούν να αναπτύξουν αρκετά μεγάλη ταχύτητα σε ήρεμη θάλασσα λόγω της μικρής τριβής, που όμως μειώνει την ευστάθεια πορείας, αλλά παρουσιάζουν πολύ καλή εγκάρσια ευστάθεια. Ένα ακόμα αρνητικό σημείο στη συμπεριφορά είναι η διολίσθηση όχι μόνο στην πορεία αλλά κυρίως στις κλειστές στροφές. Μια μικρή παραλλαγή είναι τα μικρά σκάφη και βαρκάκια με σχεδόν επίπεδη γάστρα, αλλά στα μεγαλύτερα μεγέθη η πλώρη ξεκινάει από ένα V για να καταλήξει σχεδόν επίπεδο στην πρύμη. Ο συνδυασμός αυτός προσφέρει καλύτερη συμπεριφορά στο κύμα και πολύ καλό και εύκολο πλανάρισμα.

Σκάφος εκτοπίσματος (σχήμα 2)

Είναι η κατηγορία που χαρακτηρίζει τα συμβατικά αργοκίνητα σκάφη, που δεν πλανάρουν και φυσικά υποχρεώνονται να «σπρώχνουν» το νερό στις μπάντες για να κινηθούν. Είναι από τα πλέον αξιόπλοα «θαλασσινά» και σίγουρα σκάφη, με αρκετούς εσωτερικούς χώρους λόγω του σχήματος. Η ταχύτητα τους καθορίζεται από το μήκος της ισάλου γραμμής τους. Η μηχανοκίνησή τους γίνεται κυρίως από εσωλέμβιες μηχανές. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και τα ιστιοφόρα σκάφη.

Σκάφος με γάστρα σχήματος V (σχήμα 3)


Εδώ υπάγονται τα περισσότερα μικρά, μεσαία αλλά και μεγαλύτερα μηχανοκίνητα σκάφη αναψυχής. Λόγω του σχήματός τους παρουσιάζουν πολύ καλή συμπεριφορά στο κύμα και γενικά στη φουρτούνα. Διαθέτουν πολύ καλή ευστάθεια πορείας και δεν διολισθαίνουν, ούτε χτυπάνε πολύ στο κύμα. Ένα από τα μειονεκτήματα τους είναι πως, λόγω του βαθέος V, χάνεται αρκετός εσωτερικός χώρος. Όσο πιο μικρό είναι το V, τόσο μεγαλύτερος εσωτερικός χώρος προσφέρεται για εκμετάλλευση, αλλά το μικρό V μειώνει την ικανότητα του να σχίζει το νερό, με αποτέλεσμα να κτυπάει περισσότερο στο κύμα και να παρουσιάζει μεγαλύτερη διολίσθηση. Όσο μεγαλύτερο είναι το V της γάστρας, τόσο πιο «θαλασσινό» γίνεται το σκάφος. Για παράδειγμα, τα γρήγορα ερασιτεχνικά ψαράδικα για game fishing διαθέτουν ένα αρκετά βαθύ V για να μπορούν να ταξιδεύουν και να ψαρεύουν σε ανοιχτές θάλασσες, όπου οι συνθήκες είναι κάθε άλλο παρά ευνοϊκές.

Catamaran (σχήμα 4)

Είναι σκάφη με δύο γάστρες (πλωτήρες), μερικές φορές και τρεις (trimaran), που δεν πλανάρουν μεν, αλλά μπορούν να αναπτύξουν μεγάλες ταχύτητες σε συμβατική πλεύση λόγω της ελάχιστης τριβής τους στο νερό. Επιπλέον, διαθέτουν πολύ μεγάλη εγκάρσια ευστάθεια, χρειάζονται μικρότερη ισχύ κινητήρων σε σχέση με άλλα σκάφη του ιδίου μήκους και προσφέρουν μεγαλύτερη μεταφορική ικανότητα. Σαν σκάφη αναψυχής δεν είναι τόσο διαδεδομένα στην Ελλάδα, αλλά γενικά τα συναντάμε σαν ταχύπλοα σκάφη για ιδιωτική χρήση, για αγώνες και μεγάλες ταχύτητες, σαν ακτοπλοϊκά, αλλά και σαν ψαράδικα. Γνωστά είναι και σαν multihulls (σκάφη με περισσότερες από μία γάστρες), που γνώρισαν την επιτυχία σαν αγωνιστικά ιστιοφόρα ανοιχτής θάλασσας σε κούρσες γύρω από τον κόσμο.

Ειδικότερα, από ναυπηγικής πλευράς, όλα τα σκάφη κατατάσσονται σε τρεις κύριες κατηγορίες, τα σκάφη εκτοπίσματος, τα σκάφη ημιεκτοπίσματος και τα σκάφη πλαναρίσματος. Τα σκάφη εκτοπίσμα­τος είναι αυτά που κατά την πλεύση τους ακολουθούν το βασικό κανόνα της φύσης (Αρχή του Αρχιμήδη), όπου κάθε σκάφος που πλέει εκτοπίζει πάντα το βάρος του σε νερό. Με άλλα λόγια μπορούμε να πούμε πως το σκάφος εκτοπίσματος δεν αλλάζει το εκτόπισμα του με την ταχύτητα. Τα σκάφη ημιεκτοπίσματος κατορθώνουν να ξεπεράσουν το θεωρητικό φράγμα με έναν συνδυασμό μεγαλύτερης ισχύος στις μηχανές και κατάλληλες γραμμές της γάστρας, που βοηθούν να ανασηκωθεί και να πλανάρει, περιορίζοντας το εκτόπισμα και δημιουργώντας μικρότερες τριβές.

Θεωρητικά, μια επίπεδη γάστρα θα ήταν ιδανική για ένα σκάφος πλαναρί­σματος, όμως η γρήγορη πλεύση θα είχε πολλά χτυπήματα, πέρα από το γεγονός πως η ευστάθεια πορείας θα ήταν τέτοια, που θα δυσκόλευε το τιμόνεμα. Για να ξεπεραστεί η δυσκολία δημιουργήθηκε το σχήμα V στη γάστρα. Για μεγάλες επιδόσεις, καλό κράτημα στη θάλασσα και γλυκιά πλεύση παρατηρούμε ένα βαθύ V στο μέσον του σκάφους (deadrise από 20° και πάνω), που μεταβάλλεται σταδιακά σε πιο επίπεδο στην πρύμη (deadrise  10°-15°). Και για όσους δεν είναι γνώστες του όρου, το deadrise είναι η γωνία που σχηματίζεται από την πλευρά της γάστρας με μια θεωρητική οριζόντια ευθεία.