Ασκήσεις επί χάρτου…

Πως μετράμε την απόσταση δύο σημείων πάνω στον χάρτη

Του Ιάσονα Θαλασσινού

Καλό είναι το GPS, αλλά ακόμα καλύτερο είναι να ξέρουμε και πως χρησιμοποιούμε τον παραδοσιακό χάρτη. Είναι μια όμορφη και εποικοδομητική όσο και ευχάριστη άσκηση επί χάρτου. Πόσοι όμως ξέρουν να διαβάσουν και να μετρήσουν πάνω στο χάρτη με παραδοσιακές μεθόδους;

Όπως ξέρουμε, η απόσταση δύο τυχαίων μεσημβρινών πάνω στην επιφάνεια της γης είναι μεγαλύτερη στον Ισημερινό και συγκλίνοντας προς τους πόλους μηδενίζεται. Για παράδειγμα η απόσταση πάνω στην επιφάνεια της γης μήκους 30° σε πλάτος 60° Β είναι 902,5 μίλια, ενώ το ίδιο μήκος 30° στον Ισημερινό είναι 1.800 μίλια. (Σχήμα 1).

Απ’ αυτό μπορούμε να πούμε ότι η γραμμική απόσταση 1° μήκους στην επιφάνεια της γης, μεταβάλλεται με το πλάτος, άρα δεν μπορεί να χρησιμεύσει σαν μέτρο υπολογισμού αποστάσεων.

Σε κάθε περίπτωση η απόσταση 1° πλάτους στην επιφάνεια της γης, χάριν ευκολίας, θεωρείται ίδια σε οποιοδήποτε σημείο και να μετρηθεί. Για παράδειγμα η απόσταση 0° Β και 20° Β είναι ίση με την απόσταση 40° Β και 60° Β. Το διεθνώς αναγνωρισμένο μέτρο υπολογισμού μήκους στη θάλασσα είναι το ναυτικό μίλι, που ορίζεται ως η απόσταση ανάμεσα σε δύο σημεία πάνω σε ένα ισημερινό, των οποίων το πλάτος διαφέρει κατά 1πρώτο λεπτό  της μοίρας. Αυτό σημαίνει ότι 1° πλάτους ισούται με 60 ναυτικά μίλια. Το ναυτικό μίλι ισούται με 1.852 μέτρα.

Αφού εξ ορισμού ένα ναυτικό μίλι είναι ίσο με ένα πρώτο λεπτό πλάτους (1’), η μέτρηση αποστάσεων πάνω στο χάρτη γίνεται πολύ εύκολη. Δεξιά και αριστερά του χάρτη υπάρχουν οι κλίμακες πλάτους. Μετρώντας με το κουμπάσο μια απόσταση μεταξύ δύο σημείων πάνω στο χάρτη, ανατρέχουμε στις κλίμακες πλάτους και μετράμε την αντιστοιχία του ανοίγματος του κουμπάσου σε πρώτα λεπτά της μοίρας. Όσα πρώτα λεπτά μετρήσουμε τόσα είναι και τα ναυτικά μίλια της απόστασης της μέτρησης μας.

Ένα σημαντικό σημείο που πρέπει να θυμόμαστε όταν δουλεύουμε πάνω στο χάρτη είναι ότι ενώ 1′ πλάτους είναι πάντα ίσο με ένα ναυτικό μίλι, το μέγεθος πάνω στο χάρτη 1′ πλάτους αυξάνεται σταδιακά από τον Ισημερινό προς τους πόλους. Κατ’ επέκταση για χάρτες του βόρειου ημισφαιρίου το μέγεθος ενός πρώτου λεπτού πλάτους αυξάνεται από κάτω προς τα πάνω, κάτι που βέβαια δεν γίνεται αντιληπτό στους χάρτες μεγάλης κλίμακας. Καλό είναι λοιπόν για μεγαλύτερη ακρίβεια να μετράμε αποστάσεις αναφερόμενοι στο ίδιο ύψος του χάρτη, δεξιά ή αριστερά των σημείων της μέτρησης.

Η θέση μας στη θάλασσα εκφράζεται πάντα με αναφορά το βορρά. Για να γίνει πιο κατανοητό το θέμα μας όταν λέμε «βορράς» εννοούμε πάντα το γεωφυσικό ή αληθή βορρά της γης. Όταν αναφερόμαστε στην πορεία ή την αντιστοιχία, θα εννοούμε την αληθή πορεία ή αντιστοιχία του σκάφους μας, δηλαδή την πορεία ή αντιστοιχία με αναφορά στον αληθή βορρά.

Στο σχήμα 2 μπορούμε να παρακολουθήσουμε πιο εύκολα τις έννοιες που θα ακολουθήσουν. Η ευθεία ΒΝ αντιπροσωπεύει κάποιον αληθή μεσημβρινό της γης που διέρχεται από το κέντρο Ο του σκάφους. Η ευθεία ΟΠ είναι η γραμμή πορείας του σκάφους μας. Το σημείο Φ είναι το στίγμα ενός φάρου. Η πορεία του σκάφους μας είναι η γωνία που σχηματίζεται από το μεσημβρινό και την κατεύθυνση του σκάφους, δηλαδή η ΒΟΠ που έστω ότι είναι 100°.

Αντιστοιχία είναι η γωνία που σχηματίζεται μεταξύ του μεσημβρινού και του σημείου αναφοράς. Για παράδειγμα η αληθής αντιστοιχία του σημείου Φ, δηλαδή ο φάρος, είναι η γωνία ΒΟΦ που έστω ότι είναι 30°. Την αληθή αντιστοιχία μπορούμε εδώ να την πούμε απόλυτη διόπτευση.

Μερικές φορές στη ναυσιπλοΐα η αντιστοιχία ενός σημείου αναφέρεται σε σχέση με την κεντρική γραμμή του σκάφους μας στην πορεία του. Είδαμε παραπάνω πως η απόλυτη διόπτευση του φάρου είναι 30°. Η θέση του φάρου σε σχέση με το σκάφος μας όμως μπορεί να αναφερθεί και σαν σχετική διόπτευση. Σχετική διόπτευση είναι η γωνία που σχηματίζεται από την πορεία του σκάφους και το σημείο αναφοράς. Η σχετική διόπτευση του φάρου για παράδειγμα είναι η γωνία ΦΟΠ.

Υπάρχουν δύο τρόποι απόδοσης της διόπτευσης, η ολοκυκλική και η ημικυκλική. Με την ολοκυκλική ξεκινάμε από 000° μέχρι 360°, όπου η πορεία του σκάφους θεωρείται ως 000° σχετική. Με τη μέθοδο αυτή η σχετική αντιστοιχία του φάρου του παραδείγματος μας είναι 290°. Με την ημικυκλική  μέθοδο η σχετική διόπτευση μετριέται από 000° μέχρι 180° δεξιά ή πράσινο και 000° μέχρι 180° αριστερά ή κόκκινο. Με τη μέθοδο αυτή η σχετική διόπτευση του σημείου Φ που είναι ο φάρος, είναι 70° αριστερά ή 70° κόκκινο. Επίσης όταν λέμε ότι η σχετική αντιστοιχία ενός σημείου είναι 180° εννοούμε ότι αυτό βρίσκεται στην πρύμη μας στην προέκταση της κεντρικής γραμμής του σκάφους.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι θέλουμε να μετρήσουμε την απόσταση μεταξύ των σημείων Α και Β πάνω στο χάρτη (σχήμα 3).

Χρησιμοποιώντας το κου­μπάσο, τοποθετούμε τη μύτη του ενός σκέλους πάνω στο σημείο Α και την άλλη στο σημείο Β. Στη συνέχεια μεταφέρουμε το άνοιγμα του κου­μπάσου στην κλίμακα πλάτους δεξιά ή αριστερά πάνω στο χάρτη και όσο γίνεται πιο κοντά στο γεωγραφικό πλάτος (στο ίδιο ύψος με τα σημεία Α και Β).

Μετράμε την απόσταση, που στην προκειμένη περίπτωση έστω ότι είναι 1′ πλάτους (ένα πρώτο λεπτό πλάτους). Όπως έχουμε ήδη πει, ένα πρώτο λεπτό πλάτους ισούται με ένα ναυτικό μίλι, άρα η απόσταση του σημείου Α από το Β είναι ένα ναυτικό μίλι. Εάν η απόσταση που έχουμε να μετρήσουμε ξεπερνάει το άνοιγμα του κουμπάσου, ενώνουμε τα δύο σημεία με μια ελαφριά μολυβιά. Στη συνέχεια με τη βοήθεια του κουμπάσου παίρνουμε μια μέτρηση από την κλίμακα πλάτους, π.χ. 5′ που ισοδυναμεί με 5 ναυτικά μίλια. Μεταφέρουμε το κουμπάσο πάνω στην ευθεία που ενώνει τα σημεία Α και Β και μετράμε πόσες φορές χωράει το άνοιγμα του κουμπάσου (των 5 ναυτικών μιλίων) πάνω σε αυτή (σχήμα 3).  Αν υποθέσουμε ότι τα βήματα του κουμπάσου πάνω στην ευθεία είναι επτά, τότε η απόσταση μεταξύ των δύο σημείων είναι 7 βήματα x 5 ναυτικά μίλια = 35 ναυτικά μίλια.