Αξιοπλοΐα
Μια απόλυτα συγκεχυμένη έννοια
Του Ιάσονα Θαλασσινού
Σαν λέξη, είναι πομπώδης. Έχετε ποτέ αναρωτηθεί τι σημαίνει; Μπορείτε να απαριθμήσετε τι περιλαμβάνει; Τι είναι εκείνο, που κάνει ένα σκάφος να θεωρείται αξιόπλοο σε ακραίες καταστάσεις;
Μέχρι κάποιο σημείο, είμαστε υποχρεωμένοι να συμβιβαστούμε με τον ορισμό της λέξης «αξιόπλοο», παρά το γεγονός πως η έννοια αυτή είναι πανάρχαιη και προσαρμόστηκε στους κανονισμούς ναυσιπλοΐας για τον προσδιορισμό υπευθυνότητας. Ο όρος δεν είναι καθαρός, γιατί δεν προσδιορίζει κάτι με απόλυτη ακρίβεια. Η αξιοπλοΐα φαίνεται να είναι μια συγκεχυμένη έννοια.
Ερμηνείες υπάρχουν πολλές:
– Αξιόπλοο είναι το σκάφος που έχει τα απαιτούμενα εκείνα στοιχεία και
μπορεί να αντισταθεί και να ξεπεράσει τους κινδύνους που κρύβει η θάλασσα.
– Αξιόπλοο θεωρείται το σκάφος, που είναι σε κατάσταση τέτοια, από πλευράς κατασκευής, εξοπλισμού και πληρώματος, που του δίνει τη δυνατότητα να ξεπεράσει τους κινδύνους της θάλασσας.
– Αξιόπλοο είναι το σκάφος, που μπορεί να αντιμετωπίσει τον αέρα και το κύμα στη φουρτούνα και να τα ξεπεράσει, φτάνοντας στον προορισμό του.
– Αξιόπλοο είναι το σκάφος, που βρίσκεται στο βαθμό καλής κατάστασης,
που ένας οποιοσδήποτε συνετός και προσεκτικός πλοιοκτήτης θα ήθελε για το σκάφος του.
(φωτό Ν. Αλευρομύτης)
Όλες αυτές οι ερμηνείες αφορούν φυσικά το νομικό μέρος και όχι την ουσία, γιατί κανένας δεν διευκρινίζει τον όρο με σαφήνεια. Το κοινό συμπέρασμα από τις ερμηνείες είναι πως το σκάφος πρέπει να είναι ικανό να αμυνθεί απέναντι στους κινδύνους της θάλασσας και να νικήσει. Οι ερμηνείες, όμως, αυτές των νομικών δεν δίνουν κάποια απάντηση επί της ουσίας, για όλους εμάς, που ταξιδεύουμε με κάποιο σκάφος. Δεν μας διευκρινίζει ποιο σκάφος μπορεί να ανταποκριθεί σ’ αυτές τις συνθήκες και ποιο όχι. Και όμως, η διαίσθηση μας μας λέει πως πρέπει να είναι κάτι, που έχει σχέση με τις γραμμές ή τη μορφή του σκάφους, που το κάνει πιο αξιόπλοο από κάποιο άλλο.
Για παράδειγμα, συγκρίνοντας δύο κλασικά σχήματα σκαφών στο σχήμα 1, τι θα λέγαμε; Το σκάφος Α είναι του Colin Archer (τέλος του 19ου αιώνα). Το σκάφος Β είναι του Ron Holland (ΙΟR 1981). Και τα δύο είναι σχεδιασμένα για αγώνες, σε διαφορετικές περιόδους και κάτω από διαφορετικούς κανονισμούς. Και τα δύο είναι δωδεκάμετρα. Ποιος μπορεί να ισχυριστεί πως το πρώτο (Α), σκάφος βαρέος εκτοπίσματος, με μεγάλη επιφάνεια υφάλων, εγκάρσιο σχήμα «ποτηριού του κρασιού» και πηδάλιο βαθιά μέσα στο νερό δεν είναι αξιόπλοο; Το δεύτερο (Β), σκάφος ελαφρότερου εκτοπίσματος, με ξεχωριστή καρίνα φτερό και πηδάλιο είναι άραγε το σκάφος, που όλοι περιμέναμε από πλευράς αξιοπλοΐας; Ένα είναι γεγονός. Η ερμηνεία της λέξης είναι καθαρά υποκειμενική. Ο μόνος δρόμος για κάποια πιο θετική και διευκρινιστική ερμηνεία είναι η έρευνα μέσα από πειράματα.
Τα ερωτήματα, που χρειάζονται απάντηση είναι:
α) ποιες είναι οι δυνάμεις και οι μηχανισμοί που κάνουν τα σκάφη να αναποδογυρίζουν;
β) ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά αντίστασης στη σχεδίαση, που το σκάφος πρέπει να διαθέτει για να μεγιστοποιήσει τις πιθανότητες επιβίωσης σε ακραίες συνθήκες;
Το ιστιοφόρο σκάφος, όπως άλλωστε κάθε μηχανή που έχει σχεδιαστεί από τον άνθρωπο, μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα σύστημα. Ένα κοινό που έχουν όλα τα φυσικά συστήματα είναι το ό,τι αποτελούν συναρμολόγηση κάποιων συστατικών πολύ στενά συνδεδεμένων μεταξύ τους. Άρα, η συμπεριφορά του συστήματος δεν μπορεί να προσδιοριστεί από τη μεμονωμένη συμπεριφορά των στοιχείων που το απαρτίζουν. Με άλλα λόγια, το σύνολο είναι κάτι παραπάνω από το σύνολο των στοιχείων αυτών. Έτσι, ο χαρακτήρας και το αποτέλεσμα της κίνησης του σκάφους στο ταξίδι εξαρτάται κατά πολύ από τρία θεμελιώδη συστατικά, το βάρος και τη διάταξη του (εκτόπισμα, αδράνεια μάζας), την απόσβεση της ταλάντωσης (μπότζι) και την εγκάρσια ευστάθεια. Αν πάρουμε τα μεγέθη αυτά, μαζί και τον τρόπο με τον οποίο αναμειγνύονται για να δημιουργήσουν ένα ομοιογενές σύνολο, μπορούμε να προσδιορίσουμε τα «δυναμικά στοιχεία» του χαρακτήρα του σκάφους. Το κάθε σκάφος έχει διαφορετικό «δυναμικό χαρακτήρα» από ένα άλλο, γι’ αυτό και αντιδρά διαφορετικά κάτω από ίδιες συνθήκες δυνάμεων αέρα και κύματος.
Ένα σημαντικό στοιχείο για την ασφάλεια στη θάλασσα, μετά το «δυναμικό χαρακτήρα» είναι η κατάσταση του καιρού. Ο αέρας και το κύμα μπορούν να δαμάσουν οποιοδήποτε σκάφος. Παρά ταύτα, ένα καλοσχεδιασμένο, καλομελετημένο και καλά ναυπηγημένο σκάφος έχει πολλές πιθανότητες να ξεπεράσει ακραίες καταστάσεις. Το θέμα είναι πώς το σκάφος αυτό ταξιδεύεται από το πλήρωμα του. Αυτό είναι και το τρίτο στοιχείο της ασφάλειας στη θάλασσα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του Fastnet το 1979, όπου σκάφη, κυβερνήτες και πληρώματα είχαν να αντιμετωπίσουν τις ίδιες συνθήκες. Άλλοι τις ξεπέρασαν χωρίς πρόβλημα, ενώ άλλοι δεν τα κατάφεραν, είτε λόγω «χαρακτήρα» σκάφους, είτε από κακό χειρισμό, είτε από… πανικό. Τα τρία βασικά στοιχεία, λοιπόν, που ορίζουν την ερμηνεία της λέξης «αξιόπλοο» είναι ο χαρακτήρας του σκάφους, η κατάσταση του καιρού και ο ανθρώπινος παράγοντας.
Υπάρχει, όμως, ένα ακόμα στοιχείο, που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και αυτό είναι η …τύχη. Η τύχη δίνει πάντα το παρόν της σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Άλλωστε, δεν είναι λίγες οι φορές, που η τύχη έπαιξε το ρόλο της στη διάσωση ανθρώπων και σκαφών σε κακοκαιρία. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι στην Ελλάδα ξεχώριζαν τους ανθρώπους στους ζώντες, τους πεθαμένους και σε αυτούς που βρίσκονταν στη θάλασσα…
Στο σχήμα 2 μπορούμε να δούμε πόσο στενά συνδεδεμένα είναι τα τρία βασικά στοιχεία της ασφάλειας. Στη θάλασσα, η ασφάλεια μπορεί να χαρακτηριστεί από το πόσο πολλές ή λίγες είναι οι πιθανότητες επιβίωσης. Ας αναλύσουμε τα στοιχεία του σχήματος μας, λαμβάνοντας υπόψη μας ακόμα και την τύχη.
Χαρακτήρας σκάφους:
– Εκτόπισμα και αδράνεια.
– Απόσβεση ταλάντωσης.
– Εγκάρσια ευστάθεια.
Βασικά στοιχεία σχεδίασης προσδιορίζουν τη συμπεριφορά του σκάφους σε ακραίες καταστάσεις και την αξιοπλοΐα του σε σχέση με την πιθανότητα ανατροπής. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός διαφορετικών καταστάσεων ανατροπής, κάτω από διαφορετικούς μηχανισμούς που την προκαλούν, ο αριθμός των περιστατικών μπορεί να μειωθεί.
Κατάσταση καιρού:
– Αέρας.
– Κύμα.
Οι δυνάμεις που δημιουργούνται από τον αέρα και το κύμα παίζουν μεγάλο ρόλο στην επιβίωση.
Ανθρώπινος παράγοντας:
– Ναυτοσύνη κυβερνήτη και πληρώματος.
– Ψυχραιμία κυβερνήτη και πληρώματος.
– Τακτική άμυνας και επιβίωσης.
– Ανθρώπινο λάθος.
Οι βασικοί κανόνες επιβίωσης κάτω από ακραίες συνθήκες δεν είναι κάτι, που μαθαίνεται μόνο διαβάζοντας βιβλία. Θα πρέπει, όμως, να δεχτούμε πως μπορούμε να μάθουμε πολλά από δικές μας εμπειρίες, από εμπειρίες άλλων και από το διάβασμα. Όλα μαζί μπορεί να βοηθήσουν στη λήψη των σωστών αποφάσεων και ενεργειών στη στρατηγική για την αντιμετώπιση ακραίων καταστάσεων.
Τύχη:
Ένα σκάφος μπορεί να βρεθεί ή να μη βρεθεί σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο σε λάθος στιγμή. Η πανταχού παρούσα θεά τύχη είχε πάντα τη δύναμη να πνίξει καλούς θαλασσινούς και να σώσει άπειρους. Συνήθως, όμως, η τύχη ευνοεί τα συνετά πληρώματα, που δεν την προκαλούν. Δεν θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε εδώ την τύχη, που για πολλούς είναι η ανθρώπινη ικανότητα να αρπάζεις την ευκαιρία. Ας την αφήσουμε στους λογοτέχνες και στα ωροσκόπια. Μια αραβική παροιμία λέει πως, αν πετάξεις στη θάλασσα έναν τυχερό άνθρωπο, θα βγει κρατώντας ένα ψάρι στο χέρι του! Ποιος ξέρει…
