Μια ζωή ιστιοπλοΐα: Κουβέντες της πλώρης με προτροπές και συμβουλές για τους νεότερους.
Ιστιοφόρα ΣκάφηΚουβέντες της πλώρης με προτροπές και συμβουλές για τους νεότερους.
Του Μάκη Ματιάτου
Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, η μεγάλη μου αγάπη ήταν η θάλασσα και ειδικότερα η ιστιοπλοΐα. Ο έρωτας αυτός, όχι μόνο με οδήγησε και στις ανάλογες σπουδές, αλλά και με έσπρωξε να ασχοληθώ επαγγελματικά με το σκάφος αναψυχής γενικότερα, πράγμα που με γέμιζε πάντα.
Ύστερα από πολλά χρόνια, μπορώ να πω πως όχι μόνο δεν το μετάνιωσα, αλλά και κέρδισα πολλά από τις εμπειρίες που απόκτησα και από τους ανθρώπους που γνώρισα μέχρι σήμερα. Ναι, μόνον ένα υπέροχο τραγούδι του Frank Sinatra με τίτλο «I did it my way» μπορεί να περιγράψει τα συναισθήματά μου σήμερα. Ύστερα από αρκετές δεκαετίες προσφοράς στο χόμπυ, θα έλεγα πως συναισθηματικά πράγματι κέρδισα από την ενεργό παρουσία μου στο χώρο της θάλασσας, την οποία δεν έπαψα να υπηρετώ μέχρι σήμερα και δεν θα πάψω να το κάνω για όσα ακόμα χρόνια οι δυνάμεις μου το επιτρέπουν.
Η ιστιοπλοΐα ήταν πάντα ο χώρος που μου έδινε περισσότερα. Μέσα σε αρκετές δεκαετίες είχα την ευκαιρία να μάθω μικρά αλλά πολύτιμα μυστικά, που με έκαναν καλύτερο και πιο ασφαλή στο τιμόνι ενός ιστιοφόρου. Το «πανάδικο» είναι το σκάφος, πάνω στο οποίο μπορεί κανείς να γίνει καλύτερος «ναύτης». Η ίδια η ιδιοσυγκρασία του ιστιοπλόου είναι τελείως διαφορετική από αυτή του φίλου του μηχανοκίνητου. Κατά τη γνώμη μου, ο ιστιοπλόος είναι μια άλλη «ράτσα» με άλλη φιλοσοφία για τη θάλασσα και τις χαρές της. Πάνω σε αυτή τη φιλοσοφία θα προσπαθήσω να «περπατήσω», προσφέροντας μερικές συστάσεις και συμβουλές για τους νεότερους, που ίσως θα προσθέσουν κάτι στην επερχόμενη γενιά.
Θα ήθελα να ζητήσω συγνώμη γιατί «πλάτιασα» με τα συναισθήματά μου περί ιστιοπλοΐας, αλλά θα πρέπει να ανεχθείτε έναν φανατικό λάτρη του χώρου, όταν μιλάει για τη μεγάλη του αγάπη. Δεν θα σας κουράσω με τεχνικά θέματα και τακτικές, στα οποία σας έχω συνηθίσει. Με απλά «λόγια της πλώρης» θα προσπαθήσω να αναλύσω πώς πρέπει να σεβόμαστε όλοι μας τη θάλασσα και πώς να κάνουμε το ταξίδι μας, στα δικά μας νερά και όχι μόνο, πιο ασφαλές. Και εγώ, με τη σειρά μου, πήρα συμβουλές και μαθήτευσα κοντά σε αξιόλογους παλιούς και καλούς ιστιοπλόους, που είχα την τύχη να γνωρίσω στην πορεία μου. Την πρώτη και καλύτερη συμβουλή που άκουσα κι εγώ στα πρώτα μου βήματα και από τα στόματα όλων των «δασκάλων» μου ήταν ότι η θάλασσα θέλει σεβασμό. Κανένας συντηρητικός – με την καλή έννοια του ασφαλούς – κυβερνήτης σκάφους αναψυχής που σεβάστηκε τη θάλασσα δεν βρέθηκε ποτέ σε κατάσταση, που να θεωρείται κρίσιμη. Προϋπόθεση είναι βέβαια το σκάφος να μην αντιμετωπίζει προβλήματα τεχνικά και να είναι κατάλληλα εξοπλισμένο. Αρχίστε λοιπόν την κρουαζιέρα σας με την παραπάνω συμβουλή, που -πιστέψτε με- είναι το παν στη θάλασσα.
Η προετοιμασία
Δεν υπάρχει πιο εύκολος τρόπος να χαλάσει κανείς τις διακοπές του με ένα ιστιοφόρο, από το να ξεκινήσει «έτσι και όπου μας βγάλει». Χαράξτε την πορεία που θέλετε να ακολουθήσετε στον κατάλληλο χάρτη, τσεκάροντας τα βάθη των σημείων, απ’ όπου θα περάσετε. Μετρήστε τις αποστάσεις που θα διανύσετε και μελετήστε τα χαρακτηριστικά και τη μορφολογία των ακτών που θα συναντήσετε στο δρόμο σας, όπως τους κάβους, τους κολπίσκους, τους λόφους και τα ξερονήσια, για να τ’ αναγνωρίσετε πιο εύκολα. Δεν αρκεί να έχετε ένα GPS με Plotter πάνω στο σκάφος. Παράλληλα με τα ηλεκτρονικά βοηθήματα, ένας σωστός skipper επιβάλλεται να ξέρει να εξασκεί παράλληλα την τέχνη της ναυσιπλοΐας για απόλυτη σιγουριά. Φυσικά, δεν λέω πως θα πρέπει να βγάλετε πορεία για κοντινές και γνωστές διαδρομές και προορισμούς. Αυτά μπορούν να γίνουν ακόμα και χωρίς τη βοήθεια μιας πυξίδας. Εδώ μιλάμε για ένα ταξίδι, μια πολυήμερη κρουαζιέρα στα ελληνικά νερά και νησιά, τα οποία δεν είναι όλα γνωστά. Μελετήστε καλά στο χάρτη τα πλάνα των λιμανιών που θα επισκεφθείτε, για να μπορείτε να μπείτε και να πιάσετε στον κατάλληλο μώλο. Επίσης, μελετήστε τα φανάρια που θα βρείτε στο δρόμο σας, γιατί μπορεί να σας πιάσει το σκοτάδι μεσοπέλαγα, αν καθυστερήσετε σε κάποιο κολπίσκο για το απογευματινό σας μπάνιο.
έσπρωξε να ασχοληθώ επαγγελματικά με το σκάφος αναψυχής γενικότερα, πράγμα που με γέμιζε πάντα.
Κάτι πολύ σημαντικό είναι να δώσετε τον προορισμό σας στο Λιμεναρχείο, πριν ξεκινήσετε. Ίσως αυτή η πράξη να σας γλυτώσει από μια πιθανή περιπέτεια. Ζητήστε να σας δώσει το Λιμεναρχείο το δελτίο καιρού της περιοχής, αν δεν έχετε άλλο τρόπο να ενημερωθείτε. Βάλτε σε τάξη το σκάφος και φυλάξτε τα προσωπικά σας αντικείμενα, που μπορεί να βρίσκονται σκορπισμένα. Μην αφήσετε άπλυτα κουζινικά ή πιατικά. Πλύνετέ τα και φυλάξτε τα στις θέσεις τους. Κλείστε όλα τα φινιστρίνια και τις
καταπακτές, έστω και αν έχει εκείνη τη στιγμή μπουνάτσα. Κάντε τον έλεγχο της μηχανής. Ελέγξτε τα πανιά, τα ξάρτια και ό,τι άλλο θα χρησιμοποιήσετε για το ταξίδι. Βάλτε μπρος τη μηχανή και αφήστε τη στο ρελαντί να ανεβάσει θερμοκρασία. Βεβαιωθείτε, πως η κυκλοφορία της θάλασσας για την ψύξη της μηχανής γίνεται κανονικά. Αν δεν βγάζει ικανοποιητική ποσότητα νερού μαζί με τα καυσαέρια, σημαίνει πως κάτι δεν πάει καλά. Τσεκάρετε το σύστημα ψύξης, αν έχετε έστω και την παραμικρή αμφιβολία. Ελέγξτε αν οι σεντίνες είναι στεγνές. Δώστε οδηγίες στο πλήρωμά σας για τη μανούβρα που σκοπεύετε να κάνετε για να βγείτε από το λιμάνι. Αν η θερμοκρασία της
μηχανής έχει ανέβει, είστε έτοιμοι να ξεκινήσετε.
Η αναχώρηση
Λύστε τους κάβους και βάλτε τους στη θέση τους, για να μην είναι μέσα στα πόδια σας. Αφήστε το σκάφος να κινηθεί προς τα μπρος με το βιράρισμα της άγκυρας. Πάρτε την άγκυρα πάνω και σιγουρέψτε τη στη θέση της. Πάρτε μέσα τα μπαλόνια και τακτοποιείστε τα στη θέση τους. Κάποιος γνωστός παλιός ιστιοπλόος και καθηγητής ιστιοπλοΐας έλεγε το παροιμιώδες «σκάφος που κινείται χωρίς να έχει πάρει τα μπαλόνια μέσα, είναι σαν τη νοικοκυρά που βγαίνει για ψώνια με τα ρολά στο κεφάλι». Βάλτε τη μανέτα της μηχανής στο πρόσω με λίγες στροφές, μέχρι να βγείτε από το λιμάνι. Έξω από το λιμάνι βεβαιωθείτε ότι δεν παρεμποδίζετε την κίνηση, βάλτε τη μηχανή στο
ρελαντί και γυρίστε πάνω στον καιρό. Βιράρετε πρώτα τη μαΐστρα και μετά ανοίξτε ή βιράρετε το φλόκο. Αν ο καιρός φαίνεται ότι πάει να φρεσκάρει, πάρτε μούδες τώρα. Αν τελικά δεν φρεσκάρει, μπορείτε άνετα αργότερα να
αυξήσετε την ιστιοφορία σας. Προσπαθήστε να προβλέψετε τις πιθανές αλλαγές του καιρού. Τις τοπικές συνήθειες του αέρα μπορείτε εύκολα να τις μάθετε από τους ντόπιους, πριν ξεκινήσετε. Ξέροντας την πιθανή κατάσταση του καιρού, τα ρεύματα, τις δυνατότητες του σκάφους σας και τις ικανότητες του πληρώματός σας, είναι πια εύκολο να προσαρμοστείτε στις
ανάγκες του ταξιδιού.
Το ταξίδι
Το ελληνικό Αρχιπέλαγος είναι, κατά τη γνώμη μου, ο πιο κατάλληλος τόπος για κρουαζιέρα. Το ταξίδεμα γίνεται εύκολα, γιατί οι συνθήκες είναι ιδανικές. Η ορατότητα σπάνια περιορίζεται σε ανησυχητικά επίπεδα. Οι θαλάσσιες περιοχές των νησιών και της κυρίως χώρας ακολουθούν σχεδόν πάντα το ίδιο σχέδιο. Έχοντας χαράξει μια γενική πορεία, αυτό που χρειάζεται είναι μια
ματιά στην πυξίδα, που και που μόνο, γιατί τον υπόλοιπο χρόνο έχετε σχεδόν πάντα κάποια οπτική επαφή με τη στεριά. Παίρνοντας διάφορα σημεία από την ακτή, τα βρίσκετε στο χάρτη κι έτσι έχετε περίπου το στίγμα του σκάφους σας. ?λλωστε, υπάρχει και το GPS που σας δείχνει πάντα τη θέση σας. Με αυτό μπορείτε να βρείτε με σχετικά μεγάλη ακρίβεια, την ώρα που θα φτάσετε στον προορισμό σας, με την προϋπόθεση βέβαια πως η ταχύτητα του σκάφους παραμένει λίγο-πολύ ίδια κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.
έσπρωξε να ασχοληθώ επαγγελματικά με το σκάφος αναψυχής γενικότερα, πράγμα που με γέμιζε πάντα.
Στη θάλασσα ο κοντινότερος δρόμος δεν είναι πάντα και ο πιο σύντομος. Το ταξίδεμα με τα πανιά δεν είναι τόσο απλό όσο με τη μηχανή. Η διεύθυνση του ανέμου θα σας υπαγορεύσει το σχέδιο του ταξιδιού. Αν ο προορισμός σας είναι περίπου προς την κατεύθυνση που φυσάει, τα πράγματα είναι σχετικά εύκολα. Αν όμως πλέετε στα όρτσα, η πορεία σας είναι τεθλασμένη από τα διαδοχικά τακ. Οι διαδρομές αυτές θα πρέπει να γίνονται αρκετά μεγάλες με όσο λιγότερα τακ, για να περιορίσετε το χάσιμο χρόνου και το διάστημα που πρέπει να καλύψετε. Προσέξτε, πλησιάζοντας τη στεριά, να μην αφήνετε το τακ την τελευταία στιγμή, γιατί μπορεί να το «χάσετε». Επίσης στα ρηχά
υπάρχουν κίνδυνοι από βράχους και ξέρες που παραφυλάνε. Μεγάλη προσοχή χρειάζεται, όταν πλησιάζετε την ακτή. Εκεί που υπάρχουν βουνά και λόφοι, ο αέρας παρουσιάζει μια ιδιομορφία. Ενώ σε κάποιο σημείο είναι
δυνατός, πάρα κάτω πέφτει. Ενώ έχετε τον καιρό από τα πρύμα, μόλις ξεμυτίσετε από κάποιο κάδο τον βρίσκετε στη μάσκα. Προσοχή στις σπιλιάδες, αυτές τις απότομες ριπές του αέρα. Οι παλιοί καλοί ναυτικοί ποτέ δεν άφηναν τη σκότα από το χέρι όταν ο καιρός ήταν άστατος. Στα στενά και στους κάβους τα ρεύματα παρουσιάζουν κινδύνους και θέλουν προσοχή. Ιδιαίτερα στους κάβους, συχνά το ρεύμα έχει αντίθετη κατεύθυνση από το κύμα. Είναι το αντιμάμαλο, δύο δηλαδή κύματα με αντίθετη κατεύθυνση που συγκρούονται. Το αντιμάμαλο το βλέπουμε συχνά και στο λιμάνι, όταν τα νερά χτυπάνε στην προκυμαία κι επιστρέφουν για να
συγκρουστούν με τα απόνερα που δημιουργούνται από το σκάφος ή από τα κύματα, που πάνε να σκάσουν στο μώλο. Στις περιπτώσεις που το ρεύμα έχει την ίδια κατεύθυνση με τον αέρα, προσέξτε μήπως η έκπτωση που σας δίνουν και τα δυο μαζί, εξουδετερώσει το ψήλωμα που κερδίζετε, πλέοντας στα όρτσα. Αν πρόκειται να περάσετε ανάμεσα από δύο βράχους ή κάποιο στενό ή πλέετε κοντά στην ακτή, συμβουλευθείτε το χάρτη σας για να διαπιστώσετε, αν έχει αρκετά νερά για να περάσετε. Μην παρασυρθείτε από
κανένα ψαροκάικο που προπορεύεται και θελήσετε να το ακολουθήσετε,
περνώντας κάποιο στενό, αν δεν έχετε τσεκάρει το βάθος. Ψαροκάικα πολύ μεγαλύτερα από το σκάφος σας περνούν στενά, εκμεταλλευόμενα ίσως κάποιο χαντάκι στο βυθό, που από πείρα ο καπετάνιος του καϊκιού γνωρίζει και μπορεί να περάσει. Στα Τσελεβίνια, ένα στενό στην πορεία από τον
Πόρο στην Ύδρα, πολλά ιστιοφόρα έχουν καθίσει κατά καιρούς, προσπαθώντας ν’ ακολουθήσουν κάποιο ψαράδικο. Με δυνατό αέρα
αποφεύγετε να πλέετε πολύ κοντά στο υπήνεμο (σταβέντο) μέρος της
ακτής, ιδιαίτερα αν η ακτή είναι απόκρημνη. Απότομες ριπές που κατεβαίνουν από το βουνό μπορούν να κάνουν ζημιά στο πανί, ακόμα και να φέρουν το άλμπουρο κάτω. Με φρέσκο καιρό, καλό είναι επίσης να πλέετε μακριά από το προσήνεμο (σοφράνο) μέρος της ακτής. Κρατήστε μια λογική απόσταση, για να έχετε το περιθώριο χρόνου και χώρου να ελιχθείτε, να
μανουβράρετε ή να μουδάρετε.
Οι αλλαγές του καιρού στις θάλασσές μας είναι απότομες. Αν σας πιάσει ένας καιρός μεσοπέλαγα και αισθάνεστε ότι δυναμώνοντας, θα φτάσει τα όρια αντοχής σας, ψάξτε να βρείτε ένα απάγκιο, ένα λιμάνι ή κάποιο κολπίσκο για να καταφύγετε μέχρι να πέσει ο καιρός. Λέγοντας κακοκαιρία στη θάλασσα, εννοούμε μεγάλο κυματισμό και δυνατό αέρα. Κακοκαιρία δεν αντιμετωπίζουμε μόνο το χειμώνα, αλλά και το καλοκαίρι. Στα νερά μας μπορεί να δυναμώσει ο αέρας μέσα σε λίγα λεπτά ή να πιάσει ξαφνικό μπουρίνι. Αν ο καιρός δεν είναι κατάλληλος, καλό είναι να μην επιχειρήσετε να βγείτε από το λιμάνι. Αν όμως πέσετε ξαφνικά σε μια κακοκαιρία, πρέπει να είστε σε θέση να την αντιμετωπίσετε. Μπορεί το σκάφος σας να είναι ικανό ν’ αντέξει σε κάθε λογής καιρό, όμως αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να δεχτείτε την πρόκληση και να πάτε γυρεύοντας. Μην ξεχνάτε, πως ως κυβερνήτης έχετε την ευθύνη του πληρώματός σας και οφείλετε να σέβεστε τις διακοπές και την ψυχαγωγία του. Δε σας χρωστάνε τίποτα οι άλλοι, αν εσείς θέλετε να ταξιδέψετε σαν να τρέχετε σε αγώνα ή να βάζετε τα ρέλια μέσα. Αν όμως παρά τις προφυλάξεις και το σεβασμό στη διασκέδαση του πληρώματος, πέσετε σε κακοκαιρία, τότε ενεργήστε με ψυχραιμία και λογική. Πέστε στο πλήρωμά σας «Παιδιά, ετοιμαστείτε να το γλεντήσουμε» και πιστέψτε το πρώτος εσείς. Βεβαιωθείτε ότι όλα τα φινιστρίνια και οι φωταγωγοί είναι καλά κλεισμένοι. Βάλτε στη θέση του ό,τι δε χρειάζεται ή δεν πρόκειται να χρειασθεί. Δώστε σαφείς οδηγίες και αναθέστε καθήκοντα στο πλήρωμά σας. Όσοι θα μείνουν στο κατάστρωμα πρέπει να φορέσουν ζώνες ασφαλείας. Μουδάρετε τη μαΐστρα και πάρτε μέσα τη τζένοα σαν ένα μικρό φλόκο, έστω κι αν νομίζετε ότι το παρακάνετε. Είναι πολύ εύκολο να μεγαλώσετε την ιστιοφορία σας αργότερα, αν χρειαστεί.
Τσεκάρετε αν οι σεντίνες είναι άδειες. Βάλτε μπρος τη μηχανή, αν θέλετε, για να βοηθήσετε λίγο το σκάφος. Στο τιμόνεμα ακολουθήστε την τακτική που έχετε μάθει σαν χειρισμό στην κακοκαιρία. Οι θάλασσές μας είναι τέτοιες, που πολύ σπάνια θα βρεθείτε σε κατάσταση, που δεν αντιμετωπίζεται μ’ ένα ολοκληρωμένο και έμπειρο πλήρωμα. Όμως τα πράγματα μπορεί να δυσκολέψουν, αν εσείς ή και το πλήρωμά σας δεν έχετε αρκετή πείρα. Μη ξεχνάτε, πως δεν υπάρχει ναυτικός που να μην επηρεάζεται από το παράξενο αυτό συναίσθημα, που όλοι μας νοιώθουμε στη φουρτούνα. Το σφίξιμο αυτό στο στομάχι και η ζαλάδα μειώνουν το ηθικό του πληρώματος και σαν συνέπεια έχουν τη μείωση των αντανακλαστικών και της αποτελεσματικότητας
στις ενέργειες και στους χειρισμούς που απαιτούνται. Αν καταλάβετε ότι η ίδια κατάσταση θα συνεχιστεί για πολύ, ψάξτε στο χάρτη να βρείτε ένα προσωρινό καταφύγιο. Αν το πλησιέστερο απάγκιο σας υποχρεώνει να ταξιδέψετε στα όρτσα, διαλέξτε κάποιο άλλο, έστω πιο μακριά, προς την κατεύθυνση του
αέρα, το οποίο μπορείτε να φτάσετε με πιο ομαλή πλεύση, για να μη
ταλαιπωρήσετε τους φίλους σας. Μελετήστε καλά το καταφύγιό σας και ελέγξτε, αν έχει αρκετά νερά. Αν ο κολπίσκος που διαλέξατε δεν φαίνεται ακόμα με το μάτι, βάλτε λίγο τη μηχανή για να βοηθήσετε το σκάφος και να
φτάσετε πιο γρήγορα. Μουδάρετε τη μαΐστρα ή ακόμα κατεβάστε την τελείως και χρησιμοποιήστε ένα μικρό φλόκο ή τη μουδαρισμένη τζένοα, αν ο καιρός είναι από την πρύμη. Προσπαθήστε να τιμονέψετε με όσο πιο απαλές κινήσεις μπορείτε. Μόλις φτάσετε στο απάγκιό σας, φουντάρετε και
βεβαιωθείτε, ότι η άγκυρα έχει πιάσει καλά. Και μην ξεχνάτε πως το κυριότερο καθήκον του κυβερνήτη είναι να προλαβαίνει και να αποφεύγει τις πιθανές καταστάσεις ανάγκης. Το πρώτο λοιπόν πράγμα που πρέπει να κάνετε, είναι να εξοικειώσετε το πλήρωμά σας με τις πιθανές αυτές καταστάσεις, πριν
παρουσιαστούν. Το δεύτερο είναι να προσπαθήσετε να τις αποφύγετε, με το σωστό έλεγχο και τη λογική. Το τρίτο -και ίσως το πιο σημαντικό- είναι να προλάβετε τον πανικό που μπορεί να δημιουργηθεί. Δεν υπάρχει καμία κατάσταση ανάγκης, που να μην μπορεί ν’ αντιμετωπιστεί με αποτελεσματικότητα, αν οι αποφάσεις σας είναι οι σωστές και σι ενέργειές σας ψύχραιμες. Το σκάφος σας βέβαια επιβάλλεται να είναι εξοπλισμένο έτσι, που να σας δίνει τη δυνατότητα αυτή. Αν λοιπόν δείτε τη θάλασσα να παίρνει ένα σκοτεινό χρώμα και μια χαμηλή μικρή καταχνιά να σκεπάζει τον ορίζοντα από το μέρος που φυσάει ο αέρας, αν απότομες ριπές αέρα χτυπάνε από διάφορες κατευθύνσεις, αν ο αέρας που έρχεται από τη
στεριά σηκώνει σκόνη, τότε να ξέρετε πως ο καιρός θα
δυναμώσει.
Ο αέρας
Πριν φτάσουμε στο τέλος, θα ήθελα να δούμε και μερικά ακόμα σημαντικά στοιχεία, που θα πρέπει να ξέρουν οι νέοι στο χώρο. Για ένα ταξίδι όμορφο άνετο, αλλά και ασφαλές, φροντίζουμε να πάρουμε το δελτίο πρόβλεψης για να αποφύγουμε εκπλήξεις που μπορεί να μας επιφυλάσσει μια ξαφνική αλλαγή του καιρού, διαφοροποιώντας την κατεύθυνσή μας ή ακόμα και αναβάλλοντας την αναχώρησή μας. Ακόμα κι αν το δελτίο δείχνει γενικά δύναμη 5 Μποφόρ για την περιοχή που θα ταξιδέψουμε, μπορεί να βρεθούμε κάποια στιγμή σε μια περιοχή με σπηλιάδες ή ακόμα και να περάσουμε μια καταιγίδα. Καθώς τα μέτωπα περνούν από τις διάφορες περιοχές, η κατάσταση του καιρού μπορεί ν’ αλλάξει. Ιδιαίτερα όταν περνούν ψυχρά μέτωπα, τα οποία είναι συνήθως αέριες μάζες που ακολουθούν ένα βαρομετρικό χαμηλό και είναι ψυχρότερες από το περιβάλλον τους, υπάρχει περίπτωση να φέρουν ραγδαία βροχή ή και καταιγίδα. Καθώς το μέτωπο περνάει, μπορεί επίσης να υπάρξει και απότομη αλλαγή στη διεύθυνση του ανέμου. Ο αέρας που μας δίνει μια κάποια πρόγνωση μπορεί ακόμα να επηρεαστεί από τις τοπικές συνθήκες. Ιδιαίτερα κοντά στην ακτή συναντάμε συχνά τοπικούς ανέμους, που πνέουν από τη στεριά προς τη θάλασσα ή αντίστροφα. Αυτό συμβαίνει γιατί γενικά ο αέρας που είχε κρυώσει κατά τη διάρκεια της νύχτας πάνω από τη στεριά, θερμαίνεται το πρωί με τον ήλιο και την ακτινοβολία της ξηράς. Αυτό δημιουργεί ένα μικρό τοπικό βαρομετρικό χαμηλό, προκαλώντας ρεύμα από τη θάλασσα προς τη στεριά. Είναι η λεγόμενη μπουκαδούρα, που μας δροσίζει τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού και που κάνει τη γαληνεμένη θάλασσα του πρωινού να σχηματίζει
«προβατάκια» το απόγευμα ή ακόμα και να σηκώνει κύμα. Τη νύχτα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Οι αέριες μάζες πάνω από τη στεριά κρυώνουν και αλλάζουν διεύθυνση πνέοντας προς τη θάλασσα. Το φαινόμενο αυτό των τοπικών καιρικών συνθηκών, που πολλές φορές το συναντάμε στα νερά μας και συχνά επιβάλλεται στη γενική κατάσταση του καιρού της περιοχής, είναι εκείνο που κάνει το ιστιοφόρο μας να καρατιάσει, ενώ κάποιο άλλο λίγο πιο μακριά να πλέει χωρίς πρόβλημα. Ο καλός ιστιοπλόος, όπως βλέπουμε, πρέπει να γνωρίζει αυτές τις καταστάσεις και να κανονίζει την πορεία του έτσι ώστε να «πιάνει» τον αέρα και να τον διατηρεί για πολύ. ?λλη μια απόδειξη πως στη θάλασσα ο κοντινότερος δρόμος δεν είναι και ο πιο σύντομος.
Ένας εύκολος τρόπος για μια πρόχειρη πρόγνωση καιρού και την αποφυγή κακοκαιρίας, είναι να στηθούμε με την πλάτη στη διεύθυνση του ανέμου, οπότε θα έχουμε στο δεξί μας χέρι το σύστημα υψηλών πιέσεων και στ’ αριστερό μας το σύστημα των χαμηλών και θα μπορούμε ν’ αποφασίσουμε τι θα κάνουμε για ν’ αποφύγουμε τις κακοτοπιές, ανάλογα πάντα με την περιοχή που ταξιδεύουμε.
Η κατάσταση της θάλασσας
Εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τον άνεμο και τη δύναμη με την οποία φυσάει. Τα κύματα της θάλασσας δεν είναι μάζες νερού που κινούνται. Τα μόρια του νερού απλώς ανεβοκατεβαίνουν σε χρονικά διαστήματα με το ρυθμό του κύματος. Οπωσδήποτε όμως ένα μικρό σκάφος επηρεάζεται από το κύμα, ιδιαίτερα όταν αυτό έρχεται από τη μάσκα, γιατί το σκάφος πρέπει να
«σκαρφαλώσει» στην κορυφή του κύματος, από την πλευρά που είναι πιο απότομη. Όσο λοιπόν περισσότερο φυσάει, τόσο μεγαλώνει και το ύψος του κύματος. Έχουν μετρηθεί κύματα μέχρι ύψος 20 μέτρων, που όμως στην ανοικτή θάλασσα ή καλύτερα στον ωκεανό δεν είναι απαραίτητα επικίνδυνα για τα μικρά σκάφη, αφού το μήκος κύματος, δηλαδή το ένα κύμα από το άλλο, έχει και μια ανάλογη απόσταση 200 περίπου μέτρων. Ένα κύμα τέτοιο θα ήταν καταστροφικό για ένα σκαφάκι, μόνο αν έσκαγε. Φανταστείτε ένα τέτοιο πελώριο κύμα να «καπελώνει» ένα σκάφος με κάπου 30.000 τόνους νερού! Οι θάλασσες επίσης γίνονται ακόμα πιο δύσκολες, όταν υπάρχει κάποιο θαλάσσιο ρεύμα με κατεύθυνση αντίθετη από αυτή του κύματος.
Μια άλλη δυσκολία από την κατάσταση της θάλασσας, άσχετη κατά κάποιο τρόπο με τον αέρα, είναι το λεγόμενο «αντιμάμαλο», δηλαδή το κύμα που σκάει στην στεριά και ξαναγυρνάει στο πέλαγος, συγκρουόμενο με το κύμα που έρχεται από τη θάλασσα. Το «κοντράρισμα» αυτό των δύο κυμάτων δημιουργεί αυξημένο μπότζι στο σκάφος, όταν• πλέει κοντά στη στεριά ή πάει να μπει στο λιμάνι.
Το ταξίδεμα συμφώνα με την κατάσταση της θάλασσας
Ανάλογα με την κατάσταση καιρού πρέπει να είναι και τα κριτήριά μας στο
ταξίδεμα, όταν δεν τρέχουμε σε αγώνες. Ας δούμε παρακάτω ποιες είναι αυτές οι περιπτώσεις που μπορεί να συναντήσουμε, σε σχέση με την κλίμακα Μποφόρ (γράφεται με κεφαλαίο, γιατί είναι το όνομα του ανθρώπου που την επινόησε) και το ιστιοφόρο σκάφος κρουαζιέρας.
0 Μποφόρ
Με πλήρη άπνοια είναι αδύνατο να κινηθεί το σκάφος σε κάποια πορεία, γι’ αυτό χρησιμοποιούμε τη μηχανή.
1 Μποφόρ
Το μπαλόνι φουσκώνει λίγο και στη συνέχεια κρεμάει, γι’ αυτό χρησιμοποιούμε μηχανή.
2 Μποφόρ
Το ίδιο με το παραπάνω.
3 Μποφόρ
Αρκετός αέρας για να γεμίσει κάπως τα πανιά. Το σκάφος μας κινείται με μικρή ταχύτητα. Το μπαλόνι γεμίζει και παραμένει γεμάτο.
4 Μποφόρ
Αν το σκάφος μας είναι ελαφρύ, θα ταξιδέψει γρήγορα. Είναι ο κατάλληλος καιρός για να χρησιμοποιήσουμε τα μεγαλύτερά μας πανιά. Μερικά σκάφη ίσως να χρειαστούν μια μούδα στη μαΐστρα.
5 Μποφόρ
Ίσως χρειαστεί να πάρουμε μια μούδα ή ν’ αλλάξουμε τη τζένοα με κάποιο μικρότερο πανί. Ιδεώδης καιρός για τα κάπως βαριά ιστιοφόρα. Τα ελαφρότερα μουδάρουν τη μαΐστρα.
6 Μποφόρ
Τα σκάφη κρουαζιέρας αρχίζουν να ψάχνουν για κάποιο καταφύγιο ή
παραμένουν στη μαρίνα. Οι μαΐστρες συνήθως μουδάρονται στη δεύτερη μούδα. Φοράμε τις ζώνες ασφαλείας.
7 Μποφόρ
Αν εμείς ή το πλήρωμά μας δεν έχουμε την ανάλογη πείρα, ίσως να αντιμετωπίσουμε προβλήματα. Αν ο καιρός μάς πιάσει μεσοπέλαγα και το δελτίο δίνει επιδείνωση του καιρού, πρέπει να ψάξουμε για καταφύγιο. Αν είμαστε αγκυροβολημένοι σε σημείο που το πιάνει ο καιρός, καλό θα είναι να πάρουμε πάνω την άγκυρα και να ψάξουμε για άλλο καταφύγιο.
8 Μποφόρ
Παίρνουμε τρίτη μούδα στη μαΐστρα και βάζουμε φλόκο θυέλλης. Κλείνουμε και ασφαλίζουμε τα φινιστρίνια και τις καταπακτές, ακόμα και την είσοδο από το κόκπιτ στην καμπίνα. Ετοιμαζόμαστε να βραχούμε από ζωντανή θάλασσα, που θα καβαλήσει το σκάφος και θα πλημμυρίσει το κόκπιτ. Μόνο το
απαραίτητο πλήρωμα πρέπει να παραμείνει στο κατάστρωμα.
9 Μποφόρ
Κίνδυνος ανατροπής. Μερικά πληρώματα μπορεί να συνεχίσουν να ταξιδεύουν. Κατεβάζουμε τα πανιά και ταξιδεύουμε με το φλόκο θυέλλης, ανάλογα με την κατάσταση της θάλασσας.
10 Μποφόρ και πάνω
Κατάσταση ανάγκης να μην πνιγούμε. Χρησιμοποιούμε πλωτή άγκυρα και
προσπαθούμε να μην πλησιάσουμε κοντά σε ακτή.
Συγχωρήστε μου εδώ την «αυστηρότητα». Ίσως να το παράκανα με το συντηρητικό σχέδιο ιστιοφορίας, όμως «κάλιο γαϊδουρόδενε»… Σημασία έχει πάντα το σκάφος πάνω στο οποίο ταξιδεύουμε και η εγκάρσια ευστάθεια που διαθέτει, αλλά και η εμπειρία του skipper και του πληρώματος που το ταξιδεύουν. Όπως δήλωσα στην αρχή, οι σημειώσεις αυτές απευθύνονται σε νέους ιστιοπλόους και πληρώματα, που είναι φυσικό να μην έχουν ακόμα τις ανάλογες εμπειρίες.
Ο καιρός στην Ελλάδα
Δεν θα μπορούσα να ολοκληρώσω αυτό το κομμάτι, που η εμπειρία ετών μου υπαγόρευσε σαν σύσταση προς τους νέους ιστιοπλόους, χωρίς να αναφερθώ στο καλοκαιρινό μελτέμι, τον αέρα που εμείς οι Έλληνες έχουμε μάθει να ταξιδεύουμε άλλοτε εύκολα και άλλοτε δύσκολα, ανάλογα με την πείρα μας, αλλά και γενικότερα τον καιρό που επικρατεί το χειμώνα.
Η λέξη μελτέμι είναι τούρκικη. Οι αρχαίοι Έλληνες τ’ ονόμαζαν ετήσιο. Είναι ο μοναδικός τοπικός άνεμος της Μεσογείου, που έχει τόσο μεγάλη διάρκεια. Ο μόνιμος αντικυκλώνας της Σιβηρίας το χειμώνα, δίνει τη θέση του το καλοκαίρι σε μια μεγάλη περιοχή χαμηλής πίεσης, πάνω από τη νοτιοανατολική Ασία. Μια προέκταση αυτής της περιοχής χαμηλής πίεσης καταλαμβάνει την περιοχή της βορειοανατολικής Μεσογείου. Συγχρόνως υπάρχει μια περιοχή υψηλών πιέσεων πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα, που δημιουργεί μια ροή αέρα βορειοανατολικής διεύθυνσης κατά μήκος του Αιγαίου, προκαλώντας το μελτέμι. Το μελτέμι συνήθως φυσάει από τα μέσα Ιουνίου μέχρι το Σεπτέμβριο. Η δύναμή του, όπως πολύ καλά όλοι ξέρουμε, είναι 6 με 7 Μποφόρ και μερικές φορές ξεπερνάει τα 8. Η διεύθυνσή του είναι
βορειοανατολική στο βόρειο Αιγαίο, βόρεια στο κεντρικό Αιγαίο και
βορειοδυτική στο νότιο Αιγαίο. Στην Κρήτη συνήθως φυσάει από βόρειες διευθύνσεις. Στη θάλασσα των Κυθήρων, ανάμεσα στα Κύθηρα και την Κρήτη, δημιουργείται ένα μπουγάζι, που συνήθως φέρνει τον καιρό από δυτικά. Οι παλιοί ναυτικοί και ψαράδες λένε πως το μελτέμι κρατάει τρεις μέρες και αν δεν σπάσει τις βράδυνες ώρες, θα πάρει τρία τριήμερα για να κοπάσει. Το καλό είναι πως ο καιρός δυναμώνει όσο ανεβαίνει ο ήλιος και αρχίζει να σπάει με το πέσιμο, φτάνοντας το μέγιστο όταν η θερμοκρασία βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο. Τα ξερονήσια μας, αλλά και τα φτωχά σε πράσινο νησιά μας επιδεινώνουν την κατάσταση.
Το χειμώνα τα πράγματα αλλάζουν στο Αιγαίο, όταν μια ύφεση περνάει κατά μήκος του νότιου Αιγαίου προς την Τουρκία, με ενίσχυση των βόρειων ανέμων. Καθώς το βαρομετρικό χαμηλό περνάει, δημιουργείται ένας
αντικυκλώνας πάνω από τα Βαλκάνια και την Αδριατική. Προκαλείται μια ροή βόρειων ανέμων, που έχουν σαν αποτέλεσμα την πρόκληση κακοκαιρίας με καταστάσεις καιρού, που πολύ συχνά ξεπερνούν τα 9 Μποφόρ. Με ειδικά ισχυρούς βορειοανατολικούς ανέμους πάνω από το Αιγαίο, η κατάσταση
καιρού στο στενό των Κυθήρων φτάνει και ξεπερνά πολύ συχνά τα 10 Μποφόρ και ιδιαίτερα στο γνωστό μας Κάβο Μαλιά. Οι άνεμοι αυτοί, που πνέουν από βόρειες διευθύνσεις το χειμώνα δεν είναι το καλοκαιρινό μελτέμι. Συνήθως κρατάνε μια – δυο μέρες το χρόνο και πολύ σπάνια φτάνουν τις τέσσερις με πέντε μέρες.